354. De familie van dingen
Een paar weken geleden schreef ik over het gevoel van ontzetting dat moderne mensen kunnen voelen wanneer ze geconfronteerd kunnen worden met de wereld om hen heen. In die wereld openbaart zich namelijk, naar hun gevoel, het Niets – dat, in de woorden van Jean-Paul Sartre, ligt opgerold in het hart van het zijn, als een worm. Tegenover de wereld, tegenover de Ander, tegenover datgene wat het niet zelf is, ervaart het moderne bewustzijn ontzetting, wanhoop, walging (in een ander woord van Sartre, de titel van zijn bekendste roman)....
read more353. …en graveerde het hele verhaal op een steen.
Twee jaar geleden startte ik een onderzoek naar heldenverhalen, om te zien of er epen zijn die ons ‘verder helpen’ met onze globale problemen. Die zoektocht was geïnspireerd door een analyse van schrijver C.S. Lewis uit de jaren veertig van de vorige eeuw. In een lezingenreeks over John Milton’s Paradise Lost maakte Lewis een onderscheid tussen zogenaamde primaire en secundaire heldenverhalen. Het primaire epos kent geen patroon, geen ontwerp, geen bedoeling. Glorie en ongeluk wisselen elkaar af, de ene gebeurtenis is even belangrijk of...
read more352. Try a little tenderness
Herfst is het jaargetijde voor tedere geesten, als we Jane Austen mogen geloven. In een passage van haar roman Persuasion geniet haar heldin Anne “…van het uitzicht op de laatste zonnestralen van het jaar op de roestbruine bladeren en verdroogde heggen, en van sommige van duizenden poëtische bestaande beschrijvingen van de herfst, dat seizoen van bijzondere en onuitputtelijke invloed op smaakvolle en tedere geesten, dat seizoen dat aan elke dichter, waard om te lezen, een beschrijving heeft ontlokt, of een paar gevoelige...
read more351. Afwezigheid zonder gemis
Er is een beroemde passage in het filosofische hoofdwerk van Jean-Paul Sartre, L’être et le Néant (Het Zijn en het Niets) waarmee hij wil illustreren dat het Niets overal op de loer ligt, “opgerold in het hart van het zijn, als een worm”. Sartre beschrijft hiertoe een situatie waarbij hij met een vriend, Pierre, in een café heeft afgesproken. Als hij bij het café aankomt is Pierre er niet. Volgens Sartre is het café doordrongen van Pierre’s afwezigheid, wat volgens hem een bijzonder instantie van het Niets is. Overal...
read more350. Over neoviralisme
De afgelopen keren heb ik geschreven over hoe verschillende relatiemodellen – waarin respectievelijk de groep, de heerser, het individu en de markt centraal staan – omgaan met corona (het virus) en Covid (de ziekte). Mijn voorlopige conclusie was dat aan de modellen Gemeenschap, Rang en Wederkerigheid belangrijke nadelen kleven, vooral omdat ze vol zitten van morele ge- en verboden. Van het meer pragmatische Markt-model mogen we misschien meer verwachten. Markt is natuurlijk de wereld van het geld. Van loon, investering en...
read more349. Naar minder moraal?
De vorige keren schreef ik over de interpretaties van ziekte, en vooral de morele interpretatie – de toepassing van schema’s als schuldig/onschuldig, zelfzuchtig/onzelfzuchtig, verantwoordelijk/onverantwoordelijk. Mijn punt was dat deze schema’s bij een verschijnsel als de corona-pandemie niet behulpzaam zijn en dat ze categorieën met elkaar verwisselen. Met dat laatste bedoel ik dat ze morele noties uit de omgangsmodellen van Gemeenschap, Rang en Wederkerigheid pakken en die projecteren op de heel anders werkende categorie...
read more348. Voorbij goed en kwaad
De vorige keer schreef ik op deze plek over de interpretatie van ziekte, en hoe veel van die interpretatie overinterpretatie is. Een verstandige omgang met ziekte – een gezonde omgang – beperkt die interpretatie tot het noodzakelijk, het behulpzame, het doelgerichte. Tot datgene wat de patiënt, of de getroffen samenleving, echt helpt. Inspiratie van die analyse is het werk van Susan Sontag, van Against Interpretation in de jaren zestig via Illness as a Metaphor in de jaren zeventig naar naar AIDS and its Metaphors in de jaren...
read more347. Tegen (over)interpretatie
Vorige keer heb ik het gehad over de analyse van Covid-19 als metafoor, in navolging van het werk van Susan Sontag in de jaren zeventig en tachtig. In Ilness as Metaphor en AIDS and its Metaphors bekeek de Amerikaanse schrijfster hoe ziektes overwoekerd kunnen worden door beeldspraak (ziekte als oorlog, als straf van God, als moreel falen) maar ook op hun beurt andere processen (politiek, economie, immigratie) kunnen verhelderen – en verduisteren. Want beeldspraak kan een zegen en een vloek zijn. Het kan ons beter inzicht geven in wat...
read more346. Over ziekte als metafoor
Een paar weken geleden schreef ik over het gebruik van de oorlogsmetafoor, met name in de strijd tegen drugsverslaving en -criminaliteit, de war on drugs. Wat de metafoor van ‘oorlog’ doet, is er een strijd van ‘wij’ tegen ‘zij’ van maken, van ‘goed’ tegen ‘kwaad’. Het uitroepen van een oorlog verenigt de achterban en mobiliseert alle beschikbare krachten in dienst van een gemeenschappelijk doel – de overwinning. Leiders kunnen hun autoriteit ermee bevestigen en zelfs uitbreiden. Dat zijn de ‘voordelen’. Het gebruik van elke metafoor, echter,...
read more345. Gastblog: uit de correspondentie van een bederver
Beste Zweerslak, Ik ben blij dat je mijn advies hebt opgevolgd en je energie op de (institutionele) anti-racisten hebt gericht. De rest van de bevolking toonde na de Zwarte Piet-strijd duidelijk een mate van resignatie en vermoeidheid die funest is voor een vruchtbare stammenstrijd. Binnen de revolutionaire voorhoede is het echter altijd mogelijk mensen tegen elkaar op te zetten. Zoals ik al eerder betoogde: om de strijd tussen medestanders zo hoog mogelijk op te laten lopen, kun je het beste te raden gaan bij soortgelijke gevallen van...
read moreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
