Beste Slijmschroef,
Toen je me berichtte dat je nieuwe cliënte een kunstenares was, was ik weinig hoopvol gestemd. Kunstenaars zijn vaak lastige klanten om te bederven. Hun neiging om helemaal in een activiteit op te gaan, hun liefde voor een job well done, hun streven naar schoonheid – het zijn allemaal eigenschappen die hen op het Goede, Ware en Schone richten en het beste verdedigingsschild vormen tegen het Slechte, de Leugen en de Lelijkheid.
Toen je vertelde dat het om een maakster van conceptuele kunst ging, brak op mijn gezicht al een voorzichtige glimlach door. En toen ik hoorde dat haar kunst ook nog in dienst staat van politieke idealen, was ik geneigd al een vinkje in de ‘bedorven’-kolom te zetten.
Maar niet te vroeg gejuicht.
Hoe gemakkelijk veel kunstenaars van dit slag het ons ook maken, het vergt toch altijd de nodige tact en finesse om het bederf tot wasdom te laten komen, om van de dunne aanslag van ambitie en abstract denken een dikke laag van ongevoeligheid en fanatisme te maken.
Je beschrijft hoe je cliënte zich het lot van asielzoekers aantrekt. Dat biedt kansen. Het eerste wat je nu echter in haar oor moet fluisteren, is dat het niet om individuele asielzoekers gaat, maar om de groep als geheel. Eén vluchteling kan worden geholpen door onderdak, eten, juridisch advies, medische hulp – kortom, allemaal concrete werken van barmhartigheid die zich nauwelijks lenen om te bederven. Een hele groep kan alleen worden geholpen door acties en projecten, door publiciteit. En daar liggen volop kansen om aandacht en zorg voor de asielzoeker om te vormen tot aandacht en zorg voor de actie zelf, en vervolgens voor de kunstenares zelf, voor haar eigen reputatie.
In het algemeen is het altijd goed om aandacht van individuele mensen naar groepen, naar rollen, naar begrippen te verleggen. Mensen hebben het onterechte idee dat abstracte zaken ‘zuiver’ zijn. Het tegendeel is waar. Niets is gemakkelijker te corrumperen dan abstracte begrippen en niemand is gemakkelijker te bederven dan de persoon die met concepten werkt.
Een suggestie: het zou mooi zijn als je jouw kunstenares een project influistert waarbij een individuele asielzoeker wordt misbruikt ten bate van de groep als geheel. Bijvoorbeeld dat hij of zij wordt opgesloten in een kooi, als ‘voorbeeld’ van hoe de overheid vluchtelingen behandelt, en dat dan toeschouwers langs die kooi lopen, zodat er voor de gevangene zelf maximaal emotioneel ongemak resulteert. Of een klein nep-huisje waar je op bezoek kunt bij een ‘echte vluchteling’, dat zou ook leuk zijn, bijvoorbeeld met een lekker afstandelijke, ironische titel. “There’s no place like home”. Of zoiets.
Overtuig haar ervan dat geen smakeloosheid te erg is. Dat elke artistieke banaliteit gerechtvaardigd om een ‘grotere’, maatschappelijke banaliteit aan de orde te stellen. Dat concrete schoffering een gepast middel is om een abstracte misstand te beschuldigen.
En als mensen zich hierdoor beledigd voelen, maak haar dan duidelijk dat ze onderdeel zijn van het probleem!
Druk je kunstenares ook op het hart dat het doel van een dergelijke actie niet is om iets voor de betreffende vluchteling te bereiken, maar om ‘mensen aan het denken te zetten’. Of het de betrokken vluchteling iets oplevert of niet doet er niet toe, elke reactie van het publiek is goed: schaamte, woede, medelijden, onverschilligheid. Alles is interessant. Alles is kunst.
Het grote gevaar is dat ze zich op een gegeven moment iets van de betrokken persoon zelf gaat aantrekken. Dat moet je zien te voorkomen. Zou gauw je iets van persoonlijke gevoelens in haar merkt, moet je haar op het hart drukken dat het niet om dit ene ‘geval’ gaat, maar om de ‘kwestie’. Dat ze weinig voor deze ene mens kan doen, maar veel voor de groep asielzoekers als geheel. En dat het niet om het oplossen van een probleem gaat, maar om het signaleren van een kwaad.
Houd me op de hoogte van de ontwikkelingen. Alvast een suggestie voor de komende tijd: laat je kunstenares op zoek gaan naar ernstiger en ernstiger misstanden die steeds verder en verder van haar bed plaatsvinden. Niet alleen kan ze dan wegzinken in een moeras van onwetende betrokkenheid, maar de kans is dan ook groot dat haar middelen steeds radicaler worden en ze steeds verder van haar doel afraakt. Bijvoorbeeld, dat ze dieren gaat martelen om dierenmishandeling aan de kaak te stellen.
Nu ik erover nadenk: ze lijkt me een prima kandidaat voor ‘dierenverdwazing’, de notie dat dierenleed de belangrijkste misstand in de wereld vormt. Probeer daarvoor al de fundering te leggen, als je kunt. Houdt ze überhaupt van dieren? Heeft ze een huisdier, een kat bijvoorbeeld?
In afwachting van je rapport,
Je begerige mentor,
Ratzweer
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
