117. Boerka of bikini?
De afgelopen weken heb ik het begrip ‘ridderlijk’ behandeld. Vorige keer zocht ik analogieën voor ridderlijkheid in de moderne geschiedenis. Uit dat onderzoek kwamen ‘gevechtspiloot’ en ‘cowboy’ naar voren als redelijke equivalenten van ‘ridder’. Was dat onderzoek meer dan een amusant tijdverdrijf? Jazeker. Maar om dat uit te leggen, moet ik even een omweg nemen. Denken draait om begrippen en analogieën Filosofen onderzoeken menselijk denken en de begrippen die daarin gebruikt worden. Vrijheid. Moraal. Het Goede. De Waarheid. Filosofen proberen...
Read More116. Een moderne Ivanhoe
Vorige keer besprak ik hoe het begrip caballarius twee verschillende, maar verwante tradities heeft gevormd: de traditie van de cavalerie en de traditie van de chevalier, de ridder. Ik memoreerde daarbij de ontwikkeling van die eerste traditie, die ertoe heeft geleid dat een tankbrigade, als het meest mobiele onderdeel van een landmacht, nu als ‘cavalerie’ kan worden bestempeld. En hoe zit het met de andere traditie, die van de ridder, waaraan ik ook een week eerder al aandacht besteedde? Wat is het moderne equivalent van de middeleeuwse ridder? Wie is de moderne Ivanhoe? De...
Read More115. Een ridder maakt rare sprongen
Ruim dertig jaar geleden, ik weet niet meer precies in welk jaar, bezocht ik op de Nijmeegse universiteit een lezing van Douglas Hofstadter. In die tijd, het begin van de jaren ’80, was een groot deel van de Nijmeegse filosofiefaculteit waar ik studeerde, in de ban van zijn boek Gödel, Escher, Bach: an eternal golden braid. Voor dit werk over denkprocessen, geïllustreerd met voorbeelden uit muziek, beeldende kunst, wiskunde, biologie, psychologie, natuurkunde en linguïstiek, had Hofstadter in 1980 de Pulitzer Prijs gewonnen. Het was nota bene zijn eerste boek. In zijn lezing toonde...
Read More114. Terug naar de middeleeuwen
Het idee van de ridder en van de ridderlijke code kwam op in de tijd van de grote kruistochten in de twaalfde eeuw, toen denkers binnen de kerk een manier zochten om het geweld van edelen te harnassen voor het geloof. Terwijl theologen werkten aan het idee van nobele ridders die hun zwaard in dienst zouden stellen van rechtvaardigheid, vroomheid, de kerk, weduwen en wezen, begingen geharnaste strijders te paard de grootst mogelijke onrechtvaardigheid jegens iedereen die niet ook een ridder was. Geroemd als kampioenen van de onderdrukten, waren ze in feite zelf de onderdrukkers. Deze kloof...
Read More113. Noem me Don Quichot
Wanneer wij iemand kenschetsen als een Don Quichot, hebben we daar meestal het beeld bij van iemand die met windmolens vecht. We zien voor ons een sjofel geharnaste ridder op een uitgemergeld paard, die met geheven lans op de draaiende wieken van een molen af stormt. Het beeld komt uit het achtste hoofdstuk van het eerste deel van “De Vernuftige Ridder Don Quichot Van La Mancha” van Miguel de Cervantes Saavedra, uit 1605: Hij had het nauwelijks gezegd, of hij gaf het paard Rocinante de sporen, zonder zich te bekommeren om het geroep van zijn schildknaap, dat het geen reuzen...
Read More111. Selfie with pope
Deze bijdrage is een soort ‘afterthought’, zoals het in het Engels heet, bij mijn vorige twee artikelen, over idolatrie en Rembrandts zelfportretten. In het laatste artikel vermeldde ik de kunsthistorische theorie dat Rembrandt zelfportretten schilderde en verkocht om zijn faam te vergroten, zoals moderne beroemdheden selfies publiceren op sociale media. Terwijl ik dat schreef, moest ik denken aan de verwisseling van origineel en kopie, die de kern vormt van idolatrie. Aan het onvervangbare dat wordt vervangen en het onverwisselbare dat wordt uitgewisseld. En ik besefte dat ik de...
Read MoreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
