Afgelopen maanden analyseerde ik op deze plek enkele malen de Amerikaanse verkiezingsstrijd en mijn insteek was dat het daarbij ging om het vertellen van het meest populaire en steekhoudende verhaal. Ik ging er daarbij van uit dat het populairste plot uit onze cultuur, dat van de komedie, het winnende verhaal zou zijn. En omdat de democratische kandidaten, Kamala Harris en Tim Walz, dat komische plot vertegenwoordigden, dacht ik dat zij zouden winnen.
In augustus/september, toen het democratische verhaal dominant was, was ik daar wel iets zekerder over dan in de laatste weken, toen Trump de campagne begon te domineren met een conservatief verhaal van Reis en Terugkeer. Maar dat verhaal was zo donker – en zo ongeïnspireerd, een flauw aftreksel van zijn boodschap uit 2016 – dat ik het niet zo gauw zag winnen van een komedie.
En toch is dat precies wat er gebeurde, vorige week.
Wat zag ik de afgelopen weken en maanden over het hoofd? Welke aannames waren wellicht onjuist? Het is pas een week na de verkiezingen, dus misschien wat vroeg voor een definitieve analyse. Maar ik kan wel een begin maken met het onderzoek en eerste overwegingen noteren.
Een overbodige campagne
Wat deze zomer geen seconde in me opkwam: dat de hele campagne helemaal geen verschil zou maken. Het leek me belangrijk dat de Democraten Joe Biden voor Kamala Harris hadden ingeruild; dat zij een sympathieke all American guy tot running mate had gekozen; dat Harris in het enige debat Trump aftroefde; dat ze pogingen deed onafhankelijken en zelfs teleurgestelde Republikeinen voor zich te winnen. En vice versa: het leek me relevant dat Trump een wilde, ongecontroleerde campagne voerde waarin hij zijn economische boodschap steeds weer bedolf onder bullshit en beledigingen; dat hij geen enkele poging deed het kiezers uit het midden naar de zin te maken; dat hij cruciale groepen (zwarte vrouwen, latino’s) tegen zich in het harnas joeg; dat zijn oude medewerkers van regering Trump I hem allemaal als ongeschikt afschilderden, en als een bedreiging voor de democratie.
Maar uiteindelijk deed het er allemaal niet toe, want de cijfers van vorige week waren bijna dezelfde als die van vóór de wissel Biden-Harris. En de cruciale thema’s waar de verkiezingen om draaiden waren dezelfde als die van een half jaar of een jaar geleden: inflatie en illegale immigratie. Op die twee punten, vonden de Amerikaanse kiezers, had de regering Biden-Harris gefaald en moest Trump de schade repareren. Alle toespraken, interviews, debatten van de laatste maanden: die hadden we net zo goed over kunnen slaan.
Inflatie
Waar ik met name blind voor was, deze zomer, was de schok die Amerika heeft opgelopen door de inflatie van het laatste jaar. Wij hebben in Europa ook inflatie gehad, misschien wel erger dan in de VS, maar hier leidde dat niet tot zo’n trauma. In Amerika deed de inflatie alle goede dingen teniet die Joe Biden in de eerste twee jaar van zijn termijn tot stand bracht.
Vorige week signaleerde ik Donald Trumps verhaallijn van Her Monster Overwinnen; maar ik dacht dat dit monster vooral de immigrant en de linkse activist was, waarop Trump en co. onvermoeibaar bleven schelden. Ik zag niet dat de inflatie (net als eerder in Argentinië, maar typisch genoeg niet in Turkije) voor veel Amerikanen het meest angstaanjagende monster van de huidige tijd was geworden, een onheil waartegen ze ten koste van alles tegen beschermd wilden worden, desnoods door een fascist.
Elias Canetti heeft inflatie ooit omschreven als de meest ingrijpende gebeurtenis van moderne samenlevingen, alleen vergelijkbaar met oorlogen en revoluties. Hij memoreert dat een munteenheid als voornaamste waarde zijn betrouwbaarheid heeft: als dat verloren gaat, verliest geld al zijn betekenis en functie. Een miljoen is geen miljoen meer, het heet alleen nog zo. Geld neemt nog wel toe, maar in die toename wordt het steeds zwakker, steeds minder waard. Je salaris of je vermogen, waaraan je waarde en zelfrespect ontleende, verliest zijn betekenis en daarmee ook jijzelf. Door de inflatie wordt de mens zelf minder waard.
Canetti (die de grote inflatie van de jaren twintig van de vorige eeuw had meegemaakt) beschrijft zelfs hoe een plotselinge devaluatie van de mens en zijn geld een trauma oplevert dat nooit meer vergeten wordt. De enige manier om die plotselinge ontwaarding af te schudden is om hem iets of iemand anders af te wentelen, op iets of iemand dat nog meer veracht kan worden dan zichzelf. En dit proces van geprojecteerde ontwaarding moet dynamisch zijn, het moet toenemen zoals de inflatie zelf. De verachte zaak, persoon of groep moet steeds waardelozer worden gemaakt, tot je het object weg kunt werpen als een oud biljet dat het papier niet meer waard is waarop het gedrukt is.
Zie: de retoriek van Trump en Vance richting immigranten.
Een ongelukkig electoraat
Wat ik in een eerder stuk wel memoreerde, maar daarna niet serieus genoeg nam: de politieke plotlijn moet wel passen bij de stemming van het electoraat en bij de gehele (politieke) situatie. In principe zijn mensen gek op komische plots met een happy end, maar er zijn omstandigheden waar dat happy end niet realistisch lijkt en mensen eerst willen horen over de strijd tegen de huidige malaise. Kortom, ze willen horen hoe een monster wordt overwonnen of hoe ze na een lange dwaalweg weer thuis kunnen komen.
Opiniepeilingen in de VS geven al sinds jaar en dag aan dat meer dan de helft van de kiezers (momenteel zelfs tweederde) denkt dat het land op de verkeerde weg zit. In zo’n stemming staan mensen niet open voor een Queeste; geloven ze niet in Vodden Tot Vermogen; lijkt een Komedie de problemen niet serieus genoeg te nemen.
Wat mensen in een duistere en onzekere toestand willen horen is hoe de kandidaat denkt Het Monster te Overwinnen en hoe hij of zij ons weer Thuis zal brengen.
Met andere woorden: afgezien van alle fouten die de Democraten mogelijkerwijs hebben gemaakt, waren de VS in 2024 gewoon niet rijp voor een optimistisch verhaal, zeker niet na decennia van doemstijdingen van conservatieve radiomakers, tv-panels en columnisten. Met media die elk probleem uitvergroten en in alles een crisis zien opdoemen.
Zeg mij welk verhaal populair is en ik zal zeggen in wat voor maatschappij u zich bevindt. Een maatschappij die Reis en Terugkeer omhelst, die geen vuriger wens heeft dan weer ’thuis’ te komen in een eerdere, overzichtelijkere, onschuldigere, ‘betere’ tijd, is niet een maatschappij in goede doen. En als die maatschappij zich verwikkeld ziet in een strijd met een zogenaamd ‘monster’ (immigratie, criminaliteit, wokisme) – dan gaat het nog slechter.
Onze (westerse) samenleving is er nog niet slecht genoeg aan toe om in communistische of fascistische verhalen van Wedergeboorte te geloven, maar die situatie zou nog kunnen ontstaan bij verdere ecologische, economische of militaire ontwrichting.
Een komedie zonder wending
Mijn voornaamste vergissing zat hem echter, denk ik, in mijn kwalificatie van de democratische campagne als een Komedie. Ik denk wel dat dit de opzet was van Harris en Walz, in elk geval gedeeltelijk, maar uiteindelijk wisten ze die aanzet niet uit te werken.
Op een bepaalde manier zou je kunnen zeggen dat de campagne van de Democraten wel een komische cast had – zie de gulle lach van Harris en de folksy uitstraling van Walz, hun onderlinge chemie en de ‘jeugdige’ indruk, ook van hun social media campagnes – maar dat er uiteindelijk geen komisch plot werd opgebouwd.
Een Komedie draait namelijk, net als een Tragedie, om een plotwendend inzicht, een anagnorisis. Om nieuwe feiten en nieuwe kennis, die alles in een ander licht zet en de situatie fundamenteel verandert. Dit nieuwe, levensveranderende, inzicht kwam in Harris’ campagne niet aan de orde. Toen ze in een interview werd gevraagd wat ze anders zou doen dan Joe Biden, zei ze dat ze niet zo gauw iets kon bedenken: een rampzalig antwoord in een land waar 63% van de ondervraagden vindt dat men op het verkeerde spoor zit.
En in 107 dagen kwam Harris ook met geen enkel nieuw concreet inzicht om de weg naar de toekomst te openen. Waarschijnlijk zal ze, zoals de meeste Democraten, klimaatverandering als een groot probleem zien, maar geen moment trachtte ze haar landgenoten mee te nemen in een erkenning van dit probleem. En ze nam met verve afstand van ‘woke’ identiteitspolitiek (zodanig dat ze aan haar eigen identiteit als zwarte vrouw vrijwel geen woord vuil maakte) maar verzuimde aan te stippen dat achterstanden van bepaalde etnische groepen nog steeds een groot probleem zijn. En misschien wel haar grootste verzuim: ze liet na de gigantische en nog steeds groeiende economische ongelijkheid in de VS te benoemen en tot probleem nummer 1 uit te roepen.
Elk van die essentiële kwesties had, door een voorgestelde oplossing, tot een grote ommezwaai kunnen leiden, tot een komische resolutie en een happy end. Wat Harris echter deed, was de grote problemen verzwijgen en met kleine, op zich best aanvaardbare voorstellen komen (fiscale hulp voor gezinnen, zieken, startende bedrijven) – voorstellen die wel zoden aan de dijk zetten, maar de dijk op de verkeerde plek lieten liggen.
Wat Komedie van zijn held(in) vraagt: een totaal nieuwe oplossing voor een probleem waar de oude machten in verstrikt blijven – dat bood Harris niet. En dus bood ze kiezers ook niet voldoende argumenten om voor haar te stemmen. En al helemaal niet omdat ze met het ‘falende’ beleid van de regering Biden werd geïdentificeerd, en ze zelf niets deed om die identificatie te ontmoedigen.
Uiteindelijk bleef de democratische campagne daarmee plotloos. Van de mogelijke ‘linkse’ verhaallijnen – Vodden tot Vermogen, Queeste en Komedie – werd er geen gekozen en bij gebrek aan een duidelijk democratisch plot zegevierde de republikeinse cocktail van Reis en Terugkeer en Het Monster Overwinnen. Ik herhaal: misschien dat dit in het huidige onzekere tijdsgewricht wel onvermijdelijk was (maar niets is onvermijdelijk als het verschil tussen kandidaten maar 1,7 procent is).
Deze tijd lijkt om negatieve en conservatieve boodschappen te vragen. Maar zij doet dat tot er een geloofwaardig komisch verhaal komt en dan blijkt de behoefte ineens heel anders te liggen – dat geloof ik. Want uiteindelijk is elke ontwikkeling, elke overdracht, een komisch plot, en de vorm van de wereldgeschiedenis is ten diepste die van een Komedie. Dat is ook de reden dat het komische plot het meest populaire van onze cultuur is.
Meer hierover volgende keer!
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
