356. Op zoek naar de verlichte tijd
Vorige week besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting en zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus A la recherche du temps perdu – een sterke ervaring van een betekenisvolle wereld...
Read More355. Kunst als verlichting
Afgelopen zomer schreef ik een paar essays over de notie van verlichting. Eerst vanuit het perspectief van oosterse godsdiensten, dat ik niet kan delen, en vervolgens uit het perspectief van Dickens en diens A Christmas Carol, waarin ik wel kan meegaan. Er is echter nog een andere kijk op verlichting, van een door mij zeer bewonderd auteur, die ik niet heb behandeld, en die ik serieus wil beschouwen. Dat is de analyse van Marcel Proust. Op zoek naar de verloren tijd Proust zet zijn visie op verlichting uiteen in zijn romancyclus À la recherche du temps perdu, zeven boeken van samen ongeveer...
Read More354. De familie van dingen
Een paar weken geleden schreef ik over het gevoel van ontzetting dat moderne mensen kunnen voelen wanneer ze geconfronteerd kunnen worden met de wereld om hen heen. In die wereld openbaart zich namelijk, naar hun gevoel, het Niets – dat, in de woorden van Jean-Paul Sartre, ligt opgerold in het hart van het zijn, als een worm. Tegenover de wereld, tegenover de Ander, tegenover datgene wat het niet zelf is, ervaart het moderne bewustzijn ontzetting, wanhoop, walging (in een ander woord van Sartre, de titel van zijn bekendste roman). Hoewel waarschijnlijk niet iedereen deze gevoelens zo...
Read More353. …en graveerde het hele verhaal op een steen.
Twee jaar geleden startte ik een onderzoek naar heldenverhalen, om te zien of er epen zijn die ons ‘verder helpen’ met onze globale problemen. Die zoektocht was geïnspireerd door een analyse van schrijver C.S. Lewis uit de jaren veertig van de vorige eeuw. In een lezingenreeks over John Milton’s Paradise Lost maakte Lewis een onderscheid tussen zogenaamde primaire en secundaire heldenverhalen. Het primaire epos kent geen patroon, geen ontwerp, geen bedoeling. Glorie en ongeluk wisselen elkaar af, de ene gebeurtenis is even belangrijk of onbelangrijk als de andere. Er is geen enkel resultaat...
Read More352. Try a little tenderness
Herfst is het jaargetijde voor tedere geesten, als we Jane Austen mogen geloven. In een passage van haar roman Persuasion geniet haar heldin Anne “…van het uitzicht op de laatste zonnestralen van het jaar op de roestbruine bladeren en verdroogde heggen, en van sommige van duizenden poëtische bestaande beschrijvingen van de herfst, dat seizoen van bijzondere en onuitputtelijke invloed op smaakvolle en tedere geesten, dat seizoen dat aan elke dichter, waard om te lezen, een beschrijving heeft ontlokt, of een paar gevoelige regels.” Bij ‘een paar gevoelige regels’...
Read More351. Afwezigheid zonder gemis
Er is een beroemde passage in het filosofische hoofdwerk van Jean-Paul Sartre, L’être et le Néant (Het Zijn en het Niets) waarmee hij wil illustreren dat het Niets overal op de loer ligt, “opgerold in het hart van het zijn, als een worm”. Sartre beschrijft hiertoe een situatie waarbij hij met een vriend, Pierre, in een café heeft afgesproken. Als hij bij het café aankomt is Pierre er niet. Volgens Sartre is het café doordrongen van Pierre’s afwezigheid, wat volgens hem een bijzonder instantie van het Niets is. Overal waar Sartre zijn blik richt, zo zegt hij, straalt...
Read MoreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
