364. Een storm van schijngebeurtenissen
De laatste weken analyseerde ik een volmaakte storm van polariserende tendensen, waarbij oppervlakkige metaforen (over oorlog en dictatuur), een melodramatisch wereldbeeld, bullshit, schijngebeurtenissen en ressentiment elkaar wederzijds opzwepen. Deze storm zou, wanneer we niks doen om de golven tot bedaren te brengen, onze democratie grote schade toe kunnen brengen – de beeldspraken van oorlog en dictatuur ‘letterlijk’ maken. De eerste keer besprak ik de misleidende analogieën van oorlog en dictatuur, de tweede keer de...
read more363. Wind uit de melodramatische hoek
Vorige week besprak ik hoe verschillende maatschappelijke tendensen – oppervlakkige analogieën, een melodramatisch wereldbeeld, de verspreiding van bullshit en schijngebeurtenissen, een groei van ressentiment – onder druk van de corona-pandemie zijn versterkt en elkaar wederzijds tot grote hoogte hebben opgezweept. Een volmaakte storm van deze invloeden zou kunnen leiden tot een burgeroorlog en dictatuur – nu nog vormen van beeldspraak, maar straks misschien (zelf) vervulde profetieën. In het laatste artikel behandelde ik de...
read more362. Een volmaakte storm
In 1991 verging aan de Amerikaanse Oostkust een vissersboot, de Andrea Gail, onder bijzondere en zeer ongunstige omstandigheden: de samenkomst van een cycloon, een lagedrukgebied en een koufront, resulterend in wat door auteur Sebastian Junger een ‘volmaakte storm’ werd gedoopt. In 1997 publiceerde Junger zijn non-fictieboek over de ondergang van de Andrea Gail, The Perfect Storm. Drie jaar later werd het werk verfilmd door Wolfgang Petersen, met een hoofdrol voor George Clooney – en sindsdien wordt de uitdrukking...
read more361. Melodramatische taboes
In het verleden heb ik hier vaker geschreven over de melodramatische wereldbeschouwing en hoe die afwijkt van de tragikomische of kometragische blik op de werkelijkheid. Ik heb daarbij ook betoogd dat onze maatschappij, ongeveer sinds het tijdperk van de Verlichting, een samenleving is waarin het melodramatische perspectief domineert. In onze samenleving interpreteren we heel veel situaties (van individuele diëten tot landelijke verkiezingen, van sportwedstrijden tot economische markten) als strijdperken, plaatsen waarin een...
read more360. Er is niet één oorzaak
Afgelopen weken besteedde ik op deze plek aandacht aan onze intuïties betreffende oorzakelijke verbanden – de schema’s die we op de wereld leggen om zaken te verklaren en te voorspellen. Onze causale perspectief stoelt op twee ‘poten’, zou je kunnen zeggen: het scheppen van alternatieve hypothetische (tegenfeitelijke) werelden en het begrijpen van causaliteit als een soort ‘mechanica’ van krachten en tegenkrachten. Bij de alternatieve wereld construeren we een werkelijkheid die op één punt afwijkt van de...
read more359. Kracht en tegenkracht
Vorige keer behandelde ik onze neiging om situaties met ingewikkelde oorzakelijke verbanden terug te brengen tot een eenvoudige keten van oorzaak en gevolg. Zo oordelen we dat een bepaald effect (een team verliest een wedstrijd, een persoon oefent een beroep uit) is veroorzaakt door één bepaald ding dat eraan vooraf gaat (een rode kaart voor een speler, een beroep van een voorouder). De witte biljartbal stoot de rode weg, en de rode weer de blauwe, in een heldere volgorde van oorzaken en gevolgen. Hoewel we weten dat er een heleboel factoren...
read more358. Een ‘wat als…?’-wereld
Afgelopen zomer besteedde ik een paar artikelen aan onze neiging om het verleden te simplificeren tot eenvoudige oorzakelijke verbanden die zouden moeten verklaren waarom dingen op een bepaalde manier hebben uitgepakt. Ferry Mingelens betovergrootvader schreef in een krant en daarom is hij tv-journalist geworden. Matthijs de Ligt maakte hands en daarom verloor het Nederlands mannenelftal op het Europees kampioenschap van Tsjechië. Hoe komen we er toe om bepaalde gebeurtenissen in het verleden aan te wijzen als oorzaken voor latere...
read more357. De weergevonden lezer
In de laatste twee artikelen besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting, gebaseerd zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus À la recherche...
read more356. Op zoek naar de verlichte tijd
Vorige week besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting en zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus A la recherche du temps perdu – een...
read more355. Kunst als verlichting
Afgelopen zomer schreef ik een paar essays over de notie van verlichting. Eerst vanuit het perspectief van oosterse godsdiensten, dat ik niet kan delen, en vervolgens uit het perspectief van Dickens en diens A Christmas Carol, waarin ik wel kan meegaan. Er is echter nog een andere kijk op verlichting, van een door mij zeer bewonderd auteur, die ik niet heb behandeld, en die ik serieus wil beschouwen. Dat is de analyse van Marcel Proust. Op zoek naar de verloren tijd Proust zet zijn visie op verlichting uiteen in zijn romancyclus À la...
read moreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
