361. Melodramatische taboes
In het verleden heb ik hier vaker geschreven over de melodramatische wereldbeschouwing en hoe die afwijkt van de tragikomische of kometragische blik op de werkelijkheid. Ik heb daarbij ook betoogd dat onze maatschappij, ongeveer sinds het tijdperk van de Verlichting, een samenleving is waarin het melodramatische perspectief domineert. In onze samenleving interpreteren we heel veel situaties (van individuele diëten tot landelijke verkiezingen, van sportwedstrijden tot economische markten) als strijdperken, plaatsen waarin een...
read more360. Er is niet één oorzaak
Afgelopen weken besteedde ik op deze plek aandacht aan onze intuïties betreffende oorzakelijke verbanden – de schema’s die we op de wereld leggen om zaken te verklaren en te voorspellen. Onze causale perspectief stoelt op twee ‘poten’, zou je kunnen zeggen: het scheppen van alternatieve hypothetische (tegenfeitelijke) werelden en het begrijpen van causaliteit als een soort ‘mechanica’ van krachten en tegenkrachten. Bij de alternatieve wereld construeren we een werkelijkheid die op één punt afwijkt van de...
read more359. Kracht en tegenkracht
Vorige keer behandelde ik onze neiging om situaties met ingewikkelde oorzakelijke verbanden terug te brengen tot een eenvoudige keten van oorzaak en gevolg. Zo oordelen we dat een bepaald effect (een team verliest een wedstrijd, een persoon oefent een beroep uit) is veroorzaakt door één bepaald ding dat eraan vooraf gaat (een rode kaart voor een speler, een beroep van een voorouder). De witte biljartbal stoot de rode weg, en de rode weer de blauwe, in een heldere volgorde van oorzaken en gevolgen. Hoewel we weten dat er een heleboel factoren...
read more358. Een ‘wat als…?’-wereld
Afgelopen zomer besteedde ik een paar artikelen aan onze neiging om het verleden te simplificeren tot eenvoudige oorzakelijke verbanden die zouden moeten verklaren waarom dingen op een bepaalde manier hebben uitgepakt. Ferry Mingelens betovergrootvader schreef in een krant en daarom is hij tv-journalist geworden. Matthijs de Ligt maakte hands en daarom verloor het Nederlands mannenelftal op het Europees kampioenschap van Tsjechië. Hoe komen we er toe om bepaalde gebeurtenissen in het verleden aan te wijzen als oorzaken voor latere...
read more357. De weergevonden lezer
In de laatste twee artikelen besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting, gebaseerd zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus À la recherche...
read more356. Op zoek naar de verlichte tijd
Vorige week besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting en zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus A la recherche du temps perdu – een...
read more355. Kunst als verlichting
Afgelopen zomer schreef ik een paar essays over de notie van verlichting. Eerst vanuit het perspectief van oosterse godsdiensten, dat ik niet kan delen, en vervolgens uit het perspectief van Dickens en diens A Christmas Carol, waarin ik wel kan meegaan. Er is echter nog een andere kijk op verlichting, van een door mij zeer bewonderd auteur, die ik niet heb behandeld, en die ik serieus wil beschouwen. Dat is de analyse van Marcel Proust. Op zoek naar de verloren tijd Proust zet zijn visie op verlichting uiteen in zijn romancyclus À la...
read more354. De familie van dingen
Een paar weken geleden schreef ik over het gevoel van ontzetting dat moderne mensen kunnen voelen wanneer ze geconfronteerd kunnen worden met de wereld om hen heen. In die wereld openbaart zich namelijk, naar hun gevoel, het Niets – dat, in de woorden van Jean-Paul Sartre, ligt opgerold in het hart van het zijn, als een worm. Tegenover de wereld, tegenover de Ander, tegenover datgene wat het niet zelf is, ervaart het moderne bewustzijn ontzetting, wanhoop, walging (in een ander woord van Sartre, de titel van zijn bekendste roman)....
read more353. …en graveerde het hele verhaal op een steen.
Twee jaar geleden startte ik een onderzoek naar heldenverhalen, om te zien of er epen zijn die ons ‘verder helpen’ met onze globale problemen. Die zoektocht was geïnspireerd door een analyse van schrijver C.S. Lewis uit de jaren veertig van de vorige eeuw. In een lezingenreeks over John Milton’s Paradise Lost maakte Lewis een onderscheid tussen zogenaamde primaire en secundaire heldenverhalen. Het primaire epos kent geen patroon, geen ontwerp, geen bedoeling. Glorie en ongeluk wisselen elkaar af, de ene gebeurtenis is even belangrijk of...
read more352. Try a little tenderness
Herfst is het jaargetijde voor tedere geesten, als we Jane Austen mogen geloven. In een passage van haar roman Persuasion geniet haar heldin Anne “…van het uitzicht op de laatste zonnestralen van het jaar op de roestbruine bladeren en verdroogde heggen, en van sommige van duizenden poëtische bestaande beschrijvingen van de herfst, dat seizoen van bijzondere en onuitputtelijke invloed op smaakvolle en tedere geesten, dat seizoen dat aan elke dichter, waard om te lezen, een beschrijving heeft ontlokt, of een paar gevoelige...
read moreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
