Veertien jaar gelden kwam er een opmerkelijk boek uit van de Engelse kinderboekenschrijver Mark Haddon: The Curious Incident of the Dog in the Night-time. Het portretteerde de vijftienjarige Christopher John Francis Boone, een jongen met autistische trekken die leeft door patronen, regels en diagrammen. Als op een dag zijn universum wordt verstoord door de dood van de hond van de buren, gaat hij deze verstoring te lijf door als een moderne Sherlock Holmes de moord te onderzoeken. (De titel van het boek komt ook uit een Holmes-verhaal, Silver Blaze uit 1892.)
De uitgever van Haddon had snel door dat dit boek iets bijzonders was en ook volwassenen aan zou spreken. Het werd daarom ook als volwassen literatuur verkocht – en met succes. De roman werd een internationale bestseller en won meerdere literaire prijzen.
In 2012 kwam er een toneelversie, eerst in Engeland, later in andere landen, die ook weer prijzen won. Momenteel staat een Amerikaanse reprise op stapel, van een gezelschap uit Indiana. Op zich zou dat niet erg opmerkelijk zijn, maar de productie trekt de aandacht omdat de hoofdrol voor het eerst gespeeld wordt door een ‘openlijk autistische acteur’. Dit lezen we in een blog op de website Salon.com, van journalist Matthew Rosza.
In zijn stuk bejubelt Rosza dat de rol van een autistische jongen eindelijk wordt gespeeld door iemand van zijn ‘community’ (hij benadrukt zelf autistisch te zijn) en niet door een niet-autische acteur (zoals in Rainman of The Big Bang Theory). Rosza noemt vertolkers als Dustin Hoffman of Jim Parsons neurotypicals – mensen die normaal zijn en niet lijden aan een neurologische afwijking. Dat ’typische’ mensen ‘non-typische’ uitbeelden acht hij problematisch, net als wanneer transgenders gespeeld worden door non-transgender individuen of non-blanke personages blanker worden neergezet dan nodig is (het zogenaamde ‘white washing’ – wat logisch gezien niet hetzelfde is, maar goed).
“Als een autistisch persoon heb ik gedorst om mensen van onze gemeenschap ons in de populaire cultuur te zien vertegenwoordigen” zegt Rosza. En zijn woorden worden ge-echo’d door hoofdrolspeler Mickey Rowe: “Het is zo’n eer om de autistische en gehandicapte gemeenschap te vertegenwoordigen.”
Met deze uitspraken wordt een (voor mij) nieuw front geopend in de cultuur- of identiteitsoorlogen.
Twee maanden geleden schreef ik een paar artikelen over identiteit, ook over het (vermeende) fenomeen van culturele toe-eigening.
Volgens moderne activisten ontstaat culturele toe-eigening (cultural appropriation) waar mensen leentjebuur spelen bij een andere cultuur zonder de oorspronkelijke scheppers voldoende krediet te geven (in de vorm van respect, status, geld en/of macht). In deze gedachtengang mag alleen een Hindoe aan yoga doen en alleen een Native American een verentooi dragen. En alleen een autist mag een autist spelen.
Met deze gedachtengang heb ik grote problemen.
Allereerst voert hij, doorgevoerd, tot het absurde stadium dat niemand meer een culturele uitingsvorm mag gebruiken die hij of zij niet zelf geschapen heeft. Waarom zou ik als Nederlander geen verentooi of tulband morgen dragen, maar wel klompen? Omdat klompen ‘Nederlands’ zijn? Maar klompen zijn een Franse uitvinding. En al kwamen ze ‘oorspronkelijk’ uit Nederland, dan zijn ze nog in heel verschillend omstandigheden ontwikkeld, in een situatie waarin ik mij nauwelijks kan verplaatsen en voor doelen die ik niet kan delen. Ik kan mij, in deze optiek, de klompen alleen maar ’toe-eigenen’.
Maar als dat voor mij en ‘onze’ klompen geldt, geldt dat ook voor een moderne Hindoe met een bindi op het voorhoofd of een moderne Apache met een verentooi.
Mag Mickey Rowe dan Christopher spelen? Je bent geneigd te zeggen: natuurlijk, ze zijn allebei autist. Maar zelfs als dat waar is (volgens auteur Mark Haddon is zijn personage vooral een outsider die de wereld op een verrassende wijze beziet, niet een lijder aan een specifiek syndroom): hebben ze wel hetzelfde syndroom op het autisme-spectrum? En als dat zo zou zijn: kan Rowe, als 28-jarige man met een heel ander leven dan Christopher, gestalte geven aan een 15-jarige puber? Als Amerikaan aan een Engelse jongen?
Mijn tweede punt. Als het basisidee van de culturele toe-eigening correct zou zijn, had non-autist Mark Haddon het hele boek niet mogen schrijven! Terwijl hij dat volgens miljoenen lezers, inclusief autistische mensen en deskundigen, op uitstekende wijze gedaan heeft.
Hoe heeft Haddon dat kunnen doen, als non-autist? Door zich in te leven. Waarmee we bij mijn derde punt zijn aanbeland.
Stel, je bent de regisseur van The Curious Incident of the Dog in the Night. Wie geef je de rol van Christopher: een slechte, maar autistische acteur of een briljante, maar ‘neuro-typische’ toneelspeler? Natuurlijk de tweede. Want bij acteren gaat het er niet om of je met de rol samenvalt, maar of je hem kunt spelen.
Er is een geweldig, maar waarschijnlijk apocrief verhaal over de film Marathon Man. Hoofdrolspeler Dustin Hoffman was in die tijd (jaren zeventig) een method actor bij uitstek, wat betekende dat hij zich in zijn rol inleefde door zoveel mogelijk relevante ervaringen op te roepen. In een bepaalde scene moest hij een uitgeputte indruk geven en Hoffman had zich hier kennelijk op voorbereid door een paar nachten niet naar bed te gaan. Toen zijn tegenspeler, acteerlegende Laurence Olivier, Hoffman de set op zag wankelen, voegde hij hem toe: “My dear boy, have you tried acting?”
Natuurlijk heb ik Mickey Rowe nooit zien spelen, maar ik neem aan dat hij voor de rol is gekozen omdat hij een goede acteur is en Christopher overtuigend kan spelen – niet omdat hij autist is. Als je niet kunt acteren, is het hebben van de juiste ervaringen geen compensatie.
Dat Rowe autistisch is, is hoogstens mooi meegenomen – het zou inderdaad best iets extra’s aan zijn vertolking kunnen geven. Maar als ik moest kiezen wie ik zou willen zien: Mickey Rowe of (een jonge) Laurence Olivier, dan wist ik het wel.
In acteren gaat het om wat je kunt, niet wie je vertegenwoordigt. Dat deze vanzelfsprekende waarheid ontkent wordt door Rosza en co – kijk, dat vind ik nu problematisch.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
