362. Een volmaakte storm
In 1991 verging aan de Amerikaanse Oostkust een vissersboot, de Andrea Gail, onder bijzondere en zeer ongunstige omstandigheden: de samenkomst van een cycloon, een lagedrukgebied en een koufront, resulterend in wat door auteur Sebastian Junger een ‘volmaakte storm’ werd gedoopt. In 1997 publiceerde Junger zijn non-fictieboek over de ondergang van de Andrea Gail, The Perfect Storm. Drie jaar later werd het werk verfilmd door Wolfgang Petersen, met een hoofdrol voor George Clooney – en sindsdien wordt de uitdrukking ‘perfect storm’ algemeen gebruikt voor een...
Read More361. Melodramatische taboes
In het verleden heb ik hier vaker geschreven over de melodramatische wereldbeschouwing en hoe die afwijkt van de tragikomische of kometragische blik op de werkelijkheid. Ik heb daarbij ook betoogd dat onze maatschappij, ongeveer sinds het tijdperk van de Verlichting, een samenleving is waarin het melodramatische perspectief domineert. In onze samenleving interpreteren we heel veel situaties (van individuele diëten tot landelijke verkiezingen, van sportwedstrijden tot economische markten) als strijdperken, plaatsen waarin een hoofrolspeler/protagonist tegenover een andere speler/antagonist...
Read More360. Er is niet één oorzaak
Afgelopen weken besteedde ik op deze plek aandacht aan onze intuïties betreffende oorzakelijke verbanden – de schema’s die we op de wereld leggen om zaken te verklaren en te voorspellen. Onze causale perspectief stoelt op twee ‘poten’, zou je kunnen zeggen: het scheppen van alternatieve hypothetische (tegenfeitelijke) werelden en het begrijpen van causaliteit als een soort ‘mechanica’ van krachten en tegenkrachten. Bij de alternatieve wereld construeren we een werkelijkheid die op één punt afwijkt van de onze, om te kijken wat het effect daarvan zou zijn....
Read More359. Kracht en tegenkracht
Vorige keer behandelde ik onze neiging om situaties met ingewikkelde oorzakelijke verbanden terug te brengen tot een eenvoudige keten van oorzaak en gevolg. Zo oordelen we dat een bepaald effect (een team verliest een wedstrijd, een persoon oefent een beroep uit) is veroorzaakt door één bepaald ding dat eraan vooraf gaat (een rode kaart voor een speler, een beroep van een voorouder). De witte biljartbal stoot de rode weg, en de rode weer de blauwe, in een heldere volgorde van oorzaken en gevolgen. Hoewel we weten dat er een heleboel factoren meespelen bij elke gebeurtenis, hebben we toch de...
Read More358. Een ‘wat als…?’-wereld
Afgelopen zomer besteedde ik een paar artikelen aan onze neiging om het verleden te simplificeren tot eenvoudige oorzakelijke verbanden die zouden moeten verklaren waarom dingen op een bepaalde manier hebben uitgepakt. Ferry Mingelens betovergrootvader schreef in een krant en daarom is hij tv-journalist geworden. Matthijs de Ligt maakte hands en daarom verloor het Nederlands mannenelftal op het Europees kampioenschap van Tsjechië. Hoe komen we er toe om bepaalde gebeurtenissen in het verleden aan te wijzen als oorzaken voor latere gebeurtenissen – en voor de stand van zaken nu (niet...
Read More357. De weergevonden lezer
In de laatste twee artikelen besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting, gebaseerd zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus À la recherche du temps perdu – een sterke ervaring van een...
Read MoreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
