359. Kracht en tegenkracht
Vorige keer behandelde ik onze neiging om situaties met ingewikkelde oorzakelijke verbanden terug te brengen tot een eenvoudige keten van oorzaak en gevolg. Zo oordelen we dat een bepaald effect (een team verliest een wedstrijd, een persoon oefent een beroep uit) is veroorzaakt door één bepaald ding dat eraan vooraf gaat (een rode kaart voor een speler, een beroep van een voorouder). De witte biljartbal stoot de rode weg, en de rode weer de blauwe, in een heldere volgorde van oorzaken en gevolgen. Hoewel we weten dat er een heleboel factoren meespelen bij elke gebeurtenis, hebben we toch de...
Read More358. Een ‘wat als…?’-wereld
Afgelopen zomer besteedde ik een paar artikelen aan onze neiging om het verleden te simplificeren tot eenvoudige oorzakelijke verbanden die zouden moeten verklaren waarom dingen op een bepaalde manier hebben uitgepakt. Ferry Mingelens betovergrootvader schreef in een krant en daarom is hij tv-journalist geworden. Matthijs de Ligt maakte hands en daarom verloor het Nederlands mannenelftal op het Europees kampioenschap van Tsjechië. Hoe komen we er toe om bepaalde gebeurtenissen in het verleden aan te wijzen als oorzaken voor latere gebeurtenissen – en voor de stand van zaken nu (niet...
Read More357. De weergevonden lezer
In de laatste twee artikelen besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting, gebaseerd zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus À la recherche du temps perdu – een sterke ervaring van een...
Read More356. Op zoek naar de verlichte tijd
Vorige week besprak ik al de kijk van romanschrijver Marcel Proust op verlichting en zijn ervaringen van een tijdloze dimensie waarin heden samenvalt met verleden. In die ervaringen (opgewekt door de smaak van een koekje, het geluid van een lepeltje of het gevoel van een stoeptegel) wordt de grens tussen nu en toen uitgewist en wordt zichtbaar dat verleden en heden een bepaalde essentie delen. Het besef van die gedeelde essentie geeft een groot gevoel van geluk aan de verteller van Prousts romancyclus A la recherche du temps perdu – een sterke ervaring van een betekenisvolle wereld...
Read More355. Kunst als verlichting
Afgelopen zomer schreef ik een paar essays over de notie van verlichting. Eerst vanuit het perspectief van oosterse godsdiensten, dat ik niet kan delen, en vervolgens uit het perspectief van Dickens en diens A Christmas Carol, waarin ik wel kan meegaan. Er is echter nog een andere kijk op verlichting, van een door mij zeer bewonderd auteur, die ik niet heb behandeld, en die ik serieus wil beschouwen. Dat is de analyse van Marcel Proust. Op zoek naar de verloren tijd Proust zet zijn visie op verlichting uiteen in zijn romancyclus À la recherche du temps perdu, zeven boeken van samen ongeveer...
Read More354. De familie van dingen
Een paar weken geleden schreef ik over het gevoel van ontzetting dat moderne mensen kunnen voelen wanneer ze geconfronteerd kunnen worden met de wereld om hen heen. In die wereld openbaart zich namelijk, naar hun gevoel, het Niets – dat, in de woorden van Jean-Paul Sartre, ligt opgerold in het hart van het zijn, als een worm. Tegenover de wereld, tegenover de Ander, tegenover datgene wat het niet zelf is, ervaart het moderne bewustzijn ontzetting, wanhoop, walging (in een ander woord van Sartre, de titel van zijn bekendste roman). Hoewel waarschijnlijk niet iedereen deze gevoelens zo...
Read MoreGeef een filosofisch gesprek cadeau!
