Het is niet eens Serious Request-maand, maar toch staan de media bol van publieke liefdadigheid. Als een moderne kettingbrief is de ALS Ice Bucket Challenge ‘viral’ gegaan, zoals dat heet, met (een week geleden) al 2,4 miljoen video’s en 28 miljoen ‘likes’ op Facebook. Overal ter wereld gooien mensen emmers met ijswater over zich heen in naam van een goed doel, de aandacht voor spierziekte ALS. Vooral beroemdheden lijken er een sport van te maken elkaar in steeds professionelere filmpjes de loef af te steken. Als acteur Tom Hiddleston zich nat gooit en collega Benedict Cumberbatch nomineert, laat deze zich vijf keer natgooien in één filmpje. Als Mark Zuckerberg een emmer over zich heen gooit in de tuin, bouwt Bill Gates een hele stellage (zogenaamd met eigen handen) om een emmer om te kieperen – en laat dit filmen door een professionele filmploeg, zo te zien.
Bij de miljoenen opnames zitten veel grappige en spectaculaire. Mensen worden nat gegooid vanuit helikopters en bespoten vanaf brandweerwagens. Helpers gooien per ongeluk zichzelf nat of vallen in het water. Van alle fails is echter deze het opmerkelijkste: dat in de meeste filmpjes niks over de ziekte ALS en het doel van de actie wordt gezegd.
Zogenaamd dient de hele ‘challenge’ om aandacht voor ALS te genereren, maar het resultaat van miljoenen filmpjes lijkt vooral veel opwinding en weinig aandacht. Voordat u besluit dat ik een azijnpisser ben en ophoudt met lezen – stel uzelf even de volgende twee vragen, die iedereen na een barrage van natte beroemdheden zou moeten kunnen beantwoorden:
1. Waar staan de letters ALS voor?
2. Wat is ALS precies? (Het antwoord ‘spierziekte’ is onvoldoende.)
Waarschijnlijk moet u, net als ik, de antwoorden opzoeken (Amyotrofe Laterale Sclerose, een neurologische ziekte waardoor de motorzenuwen in het ruggenmerg, de hersenstam en de motorische schors van de hersenen afsterven.) En over een maand moeten we dat opnieuw, omdat de hype dan voorbij is en ALS te zeldzaam is (ongeveer 1000 patiënten in Nederland) om er buiten de media mee geconfronteerd te worden.
Denkt u dat dit te pessimistisch is? Okee, dan heb ik nog een vraag: wat was het doel van Serious Request 2013? Het is nog maar acht maanden geleden dat het Glazen Huis in Leeuwarden stond en 12 miljoen euro werd ingezameld voor…. (tromgeroffel)… kinderen die sterven door diarree.
Acties zoals de IBC of het Glazen Huis maken een sympathieke indruk, maar hebben ook wel wat nadelen.
1. Ze werken niet, of maar een heel klein beetje. In het geval van ALS wordt geen werkelijke aandacht opgewekt, maar vooral ‘content’ voor (sociale) media gegenereerd. Het publiek leert niks over ALS en de donaties beleven slechts een bescheiden, eenmalige opleving. Misschien een tijdelijke vergroting met factor tien. Dat is natuurlijk mooi voor het betreffende goede doel, gezien de aandacht zou het echter een factor honderd moeten zijn, of duizend. En wie zegt dat mensen bij de volgende ALS-campagne niet afhaken, uit een gevoel van ‘been there, done that’.
Na de vorige Serious Request werd bekend dat ruim 12 miljoen Nederlanders de inzameling gevolgd hadden. Samen brachten die mensen ook iets meer dan 12 miljoen op, dus 1 euro per persoon. Genoeg om Giel Beelen uit zijn dak te laten gaan, maar niet echt indrukwekkend.
De IBC heeft alle nadelen van ‘hashtagactivism’: het sust in slaap (ondanks het ijswater…) door mensen het gevoel te geven dat ze iets goeds doen, terwijl ze alleen een nat pak krijgen. En morgen zijn ze ALS vergeten, zoals ze nu al #Kony 2012 en #bringbackourgirls vergeten zijn. (Joseph Kony loopt nog steeds vrij rond, trouwens, en de Nigeriaanse meisjes zijn ook nog in de handen van Boko Haram.)
2. Ze drukken andere acties en goede doelen weg die minder potentieel hebben als online virus, maar net zo waardevol zijn. Voor de Challenge geldt dat dubbel, omdat die de vorm heeft van een dreigende kettingbrief: gooi jezelf nat/doneer en nomineer drie anderen, of accepteer dat je openbaar wordt uitgesloten (zo houden Amerikaanse media bij welke sterren wel genomineerd zijn maar nog een ‘no ice’-status hebben.)
Of je een goed doel steunt, zou het resultaat moeten zijn van overwegingen en een bewuste keuze. Niet van sociale druk. Of in elk geval niet alléén.
3. Acties als de IBC zijn niet liefdadig, eerder anti-liefdadig. Liefdadigheid is in het beste geval oprechte belangstelling en liefde voor een zieke, arme of verstoten medemens. Het is het aloude caritas, of charity – wat in het Engels nog steeds voor zowel naastenliefde als liefdadigheid staat. Bij echte liefdadigheid cijfer je jezelf weg en gaat het om de ander, die jou nodig heeft. De Ice Bucket Challenge zegt: kijk mij eens cool zijn, of nobel, of beroemd (want hoor wie ik op mijn beurt nomineer!). Het gaat hierbij om de ‘gever’, niet de ontvanger.
In veel godsdiensten is liefdadigheid belangrijk, vooral in Islam en Christendom. Beide geloven benadrukken echter dat geheime liefdadigheid beter is dan openlijke. Over vrijwillige liefdadigheid zegt Mohammed (soerat al Baqarah: 271) “Als jullie liefdadigheid openlijk geven, dan is dat best, en als jullie haar heimelijk aan de armen geven is dat beter voor jullie.”
In het Nieuwe Testament staat iets soortgelijks. Openlijk aalmoezen geven om geroemd te worden is hypocriet, zegt Jezus. Het beste is dat je linkerhand niet weet dat je rechterhand wat geeft (Matthéüs 6:1-4).
Ik weet, ik klink hopeloos ouderwets als ik een dergelijke houding aanbeveel. Maar toch, het zou goed zijn als we iets van die schroom terug zouden krijgen.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
