In de vorige blogpost betoogde ik dat een gedeeld ritueel, zoals het Angelus-gebed in de katholieke kerk, een effectief middel kan zijn om aan ‘morele bewustzijnsverhoging’ te doen.
In dit artikel onderzoek ik of er andere religieuze rituelen zijn die voor ‘wereldlijke’ doeleinden gebruikt kunnen worden.
Religieuze tradities (in tegenstelling tot specifieke kerkstructuren of geloofssystemen) zijn de langstlevende menselijke verbanden. Vele zijn honderden jaren en sommige zelfs duizenden jaren oud, veel ouder dan de oudste staat, clan of school, en heel veel ouder dan het oudste bedrijf of de oudste stichting.
Het is dan ook geen wonder dat rondom die millennia-oude tradities tal van culturele gebruiken zijn samengeklonterd die heel goed zijn afgestemd op menselijke mogelijkheden en beperkingen. Op onze verlangens en angsten. Op wat we nodig hebben en wat we niet kunnen verdragen.
Kortom, in religie zit heel veel wijsheid. Heel veel schoonheid. Heel veel troost.
Natuurlijk is godsdienst ook een bron van heel veel domheid, haat en uitsluiting. Gisteren in de Volkskrant: hoe het chocolademerk Cadbury bijna in een heilige oorlog belandde omdat het Maleisische ministerie van Gezondheidszorg per abuis meldde dat er varkens-dna in hun repen zat.
Dergelijke onzin is natuurlijk niet zeldzaam en ook niet voorbehouden aan Maleisië of aan de Islam. Maar waar gelovigen op soortgelijke wijze de mist ingaan is er bijna altijd sprake van een specifiek beleden geloof, dat in zijn beperktheid pijnlijk contrasteert met de open, nimmer eindigende discussies en interpretaties die de religieuze traditie in zijn geheel kenmerken.
De kern van elke religieuze traditie is niet waarheid of zekerheid, zoals veel gelovigen denken, maar verwondering en onwetendheid.
In de omgang met dat fundamentele niet-weten hebben religies enorme inventiviteit betoond. Ze hebben prachtige verhalen geschapen die gedurende duizenden jaren verteld worden, ze hebben kunst geïnspireerd die ‘eeuwigheidswaarde’ heeft en ze hebben oefeningen bedacht waar miljoenen mensen baat bij hebben.
Yoga is één van de religieuze oefenvormen die van haar metafysisch omhulsel is ontdaan en nu als wereldlijke activiteit enorm veel mensen soelaas biedt. Meditatie als onderdeel van ‘mindfulness’ is er nog één.
Wat zou nog een mogelijke religieuze praktijk zijn die uit het geloof kan worden gehaald en – zonder een bijbehorende overtuiging – met vrucht gebruikt zou kunnen worden in het dagelijks leven?
Ik wil voorstellen: het gebed.
Bidden kun je met allerlei bedoelingen doen, bijvoorbeeld:
– om iets te vragen
– om op een hogere macht te focussen
– om een mystieke ervaring te beleven
– om jezelf via het gebed te veranderen.
Waarschijnlijk komen in de meeste gebeden al deze dingen samen. Voor mijn doel is het echter voldoende dat een gebed je een goed gevoel geeft. Dat je er vrolijk van wordt, dat het troost biedt, dat het aan het denken en dromen zet.
Voor een positief effect is het denk ik wel nodig dat het gebed een rituele vorm heeft, dat het door houding en gebaren wordt afgegrensd van de ‘normale’ activiteiten waarin het is… eh… ingebed.
Of je staat, zit, knielt of ligt is niet belangrijk, wel dat je van houding verandert. Stel je ligt op de bank tv te kijken, dan is het onvoldoende om even het geluid uit te schakelen en liggend een schietgebedje te doen.
Ook of je de ogen gesloten of geopend hebt, de handen gevouwen of geheven, is aan jezelf. Zolang je maar steeds hetzelfde doet.
Je kunt gebeden oplezen, opzeggen of spontaan verzinnen. Voor het rituele karakter is de laatste aanpak minder bruikbaar, bovendien zal het de doorsnee bidder niet meevallen op stel een sprong iets te bedenken dat vreugde of opluchting biedt. Oplezen of opzeggen dus, waarbij het tweede beter is, vind ik. Een gebed dat je uit het hoofd kent wordt waarschijnlijk sneller en vaker gebruikt en heeft zo een groter effect dan iets waarvoor je eerst de gang naar je boekenkast moet maken of je computer moet aanzetten (hoewel ook hier een app nuttig zou zijn – maar toch minder onderdeel van jezelf).
Welke teksten ga je gebruiken? Mijn suggestie: gedichten. De beste gebeden zijn altijd al gedichten geweest en een heleboel van de beste gedichten functioneren prima als gebeden.
Welk gedicht jou inspireert hangt natuurlijk helemaal van jezelf af. Het kan verheven en semireligieus zijn zoals woorden van Kahlil Gebran:
Je kinderen zijn niet je kinderen
Ze zijn de zonen en dochters van het Leven zelf
Ze komen door jou maar niet van jou
En al zijn ze bij jou, ze behoren jou niet toe.
Of volks en alledaags als de regels van Joke van Leeuwen:
Ik voel me ozo heppie
zo heppie deze dag.
Het kunnen complete gedichten zijn of losse regels, die je een aantal keren herhaalt.
Misschien is het alleen mijn herinnering aan het Onzevader en Weesgegroet, die maakt dat een lengte van acht regels (een rondeel) me een mooie lengte lijkt. Korter dan vier regels (een kwatrijn) lijkt me moeilijk, als je iets van waarde wilt zeggen. En langer dan veertien (een sonnet) maakt uit het hoofd leren en herhalen lastig.
Moet het in het Nederlands zijn? Bij voorkeur wel in je moedertaal, denk ik, al ken ik geen beter gebed-gedicht dan dit vrijwel onvertaalbare voorbeeld van de Amerikaase dichter Philip Appleman:
O Karma, Dharma, pudding and pie,
gimme a break before I die:
grant me wisdom, will, & wit,
purity, probity, pluck, & grit.
Trustworthy, loyal, helpful, kind,
gimme great abs & a steel-trap mind,
and forgive, Ye Gods, some humble advice –
these little blessings would suffice
to beget an earthly paradise:
make the bad people good –
and the good people nice;
and before our world goes over the brink
teach the believers how to think.
Tot slot nog een tip: herhaling. Herhaling. Herhaling. Eén gebed is geen gebed. Maak je gebed een onderdeel van de dag, als ode aan de ochtend, dankgebed voor de maaltijd of zegenswens voor het slapengaan.
Bij wijze van hulpmiddel kun je een gebedssnoer gebruiken, om herhalingen af te tellen aan de kralen die door je hand gaan. En als de 108 kralen van de japa mala of zelfs de 55 van de rozenkrans je teveel zijn, is elke ketting met gescheiden onderdelen okee. En als het aantal kralen/herhalingen een symbolische betekenis voor je heeft: helemaal goed!
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
