Als een politieke campagne erom draait – wat ik geloof – een winnend verhaal te scheppen over jezelf en jouw partij; en als het optimale winnende verhaal een komedie is – wat ik ook geloof – hoe staat het dan met de Amerikaanse presidentsverkiezingen? Wie is daar aan de winnende hand, door het meest effectieve verhaal te vertellen?
Eerst een voorbehoud: zoals ik eerder heb geschreven, een verhaal is zo goed als de omstandigheden waarin het verteld wordt. Soms is een komedie als campagne-verhaal niet geloofwaardig, óf door de verteller óf door de toestand waarin het gehoor zich bevindt.
Sommige politici kunnen heel geloofwaardig een somber, waarschuwend verhaal ophangen, maar bij een blij en optimistisch betoog zouden we meteen merken dat dit hen niet ligt. Denk aan een vrolijke Geert Wilders die verkondigt dat het allemaal beter zal worden. Of de brenger van de boodschap zit zelf vol enthousiasme, maar de toehoorders/kiezers bevinden zich in een depressieve stemming waarin die boodschap doodslaat: zoals een verhaal over een gelukkige lange termijn-visie midden in een pandemie.
Het is dus met campagneverhalen niet zo dat komedie altijd wint van queeste, en queeste altijd van reis-en-terugkeer. Alles hangt af van tijd en plaats, van verteller en toehoorder.
Dat gezegd hebbende. Omdat ‘komedie’ de meeste populaire plot in onze culturele geschiedenis is, al bijna 2500 jaar, is een politieke komedie het beste verhaal om te vertellen, wanneer het bij jou en de publiek past. Mensen zijn nu eenmaal gek op komische plots en laten zich door niets liever meeslepen.
Race om het Witte Huis
Een paar maanden geleden was de race om het Witte Huis een geheel andere race dan nu – en bepaald geen komedie. Joe Biden en Donald Trump waren, net als in 2020, uit de bus gekomen als winnaars van de Democratische en Republikeinse voorverkiezingen en niets leek een ‘rematch’ van vier jaar geleden in de weg te staan. En dit ondanks dat een grote meerderheid van Amerikaanse kiezers dit niet zag zitten.
Niemand kon enthousiast worden over de strijd tussen twee oude mannen (81 en 78 jaar oud), zeker niet omdat die strijd een herhaling van 2020 was. Beide kandidaten maakten daarbij ook nog een verzwakte indruk ten opzichte van die eerdere verkiezing: Joe Biden miste overduidelijk de vitaliteit om zijn functie tot januari 2029 uit te oefenen; Donald Trump droeg de bagage mee van vier rechtszaken en een mislukte sabotage van de machtsoverdracht op 6 januari 2021.
Het Amerikaanse politieke systeem leek fundamenteel gebroken, onmachtig om de heerschappij over te dragen aan een nieuwe generatie. Het eerste debat tussen Biden en Trump toonde die treurige toestand in volle glorie. Trump spuide nonsens en leugens, Biden stamelde en raakte regelmatig de draad kwijt. In alle opzichten was dat debat het nadir van de Amerikaanse politiek.
De nasleep bracht echter een ommezwaai. Enkele weken woedde er een debat in Amerikaanse krantenkolommen en in discussieprogramma’s – en vooral binnen de Democratische partij. En het resultaat was dat Joe Biden zover werd gebracht dat hij eind juli terugtrad als presidentskandidaat – en zijn vice-president Kamala Harris naar voren schoof als vervanger. Binnen een paar weken maakte deze Bidens achterstand in de peilingen goed, koos een populaire kandidaat voor het vice-presidentschap, hield een enthousiaste partijconventie en versloeg Trump in een tv-debat. Momenteel is ze favoriet om de verkiezingen in november te winnen.
Komedie
Ik denk dat die overdracht van Biden naar Harris zo goed liep omdat de hele structuur van de komedie erin terug te vinden valt.
Allereerst was er de uitgangssituatie, een donkere toestand waarin een paar zure, oude mannen de dienst uitmaken terwijl de hele omgeving daaronder leidt. Dit is een populair komisch plot-element sinds Menander.
Eén van hen komt tot inkeer. De ander (Trump) niet, wat in het komische schema betekent dat hij zal moeten worden ontmaskerd (als slechte presidentskandidaat) en verwijderd en/of bestraft.
In de oude situatie (Biden vs Trump) blijft de identiteit of de ware aard van een hoofdpersoon verborgen. Het gaat hierbij in het Amerikaanse plot om Kamala Harris, die tot eind juli alom werd gezien als een zwakke vice-president, niet in staat om Joe Biden te helpen – of te bedreigen. De komedie toont echter een nieuwe kant van haar. Binnen enkele weken groeide Harris uit tot een geduchte tegenkandidaat voor Trump. Zelfs de grootste Harris-hater onder diens fans zal toegeven dat ze beter – en gevaarlijker – is dan Republikeinen en rechtse media haar de afgelopen vier jaar hebben afgeschilderd.
Een andere belangrijke factor in een komedie is een ‘love-match’: de hoofdpersoon moet zijn of haar ‘soulmate’ vinden, de ‘andere helft’ om hem of haar compleet te maken. In het kader van de verkiezingen draait het hierbij om het vinden van een running mate, een kandidaat voor het vice-presidentschap die in alle opzichten een aanvulling vormt voor de top of the ticket. In Tim Walz lijkt Kamala Harris precies die match te hebben gevonden – een oersympathieke Average Joe uit het hartland van Amerika, die als vader, ex-militair, football-coach, small town guy precies de persona van Harris (grote stad, juriste, stiefmoeder) aanvult. Het schijnt dat ze hem ook op gevoel heeft gekozen, terwijl adviseurs andere kandidaten als stemmenkanonnen naar voren schoven. In gemeenschappelijke publieke optredens leken Harris en Walz ook heel goed bij elkaar te passen en erg goed met elkaar op te kunnen schieten – helemaal zoals we het van een rom-com koppel willen zien. (Als dramatisch contrast werkt het koppel Harris-Walz des te beter omdat Trump een jongere versie van zichzelf als running mate heeft gekozen, een mini-Trump. Dat had kunnen werken als een overdracht aan een volgende generatie, maar omdat Trump niets vaderlijks heeft en Vance teveel op hem lijkt zien wij kijkers dat niet zo. Een nieuwe generatie moet – zeker in een komedie – ook wat nieuws brengen. Als dat niet gebeurt, maar het oude zich alleen lijkt voort zetten, zien we het niet als happy end.)
Nog een klassiek komisch gegeven: families zijn verscheurd, de wereld gedraagt zich niet zoals het hoort. Die scheuren zag je tot eind juli niet alleen in het gepolariseerde geheel van Amerika, maar ook binnen de Democratische partij, waar vele aandrongen op het vervangen van Joe Biden, maar net zoveel mensen zich aan zijn kandidatuur vastklampten. Binnen een paar dagen na zijn aanbeveling van Harris sloten de Democraten echter de rangen en bij de conventie straalden ze een overweldigende eenheid uit. En Harris’ appel aan onafhankelijken – en zelfs Republikeinen – lijkt ook gedeeltelijk succesvol te zijn, net als zestien jaar geleden Obama’s ‘er zijn geen rode en blauwe staten, er zijn alleen de Verenigde Staten’.
Net als bij een volbloed komedie lijkt een cruciale rol weggelegd voor inzicht, kennis en waarheid – en dan vooral het inzicht dat Trumps chaos, narcisme, vijandigheid en onvoorspelbaarheid geen goede presidentiële eigenschappen zijn. Bidens eigen zwakheden – hoewel vaak overdreven door zijn tegenstanders – verborgen Trumps gebreken grotendeels aan het zicht. Harris’ competentie ontmaskert Trump als een tamelijk onserieuze kandidaat die vaak maar op goed geluk wat roept (‘ze eten de honden, ze eten de katten’) en die eerder weird is dan angstaanjagend.
Raar
Hoewel humor strikt genomen geen onderdeel hoeft te zijn van een komisch plot, heeft het Harris ongetwijfeld geholpen dat Tim Walz Trump en Vance het stempel van ‘raar’ heeft opgedrukt. Meteen toen hij dat deed dachten heel veel Amerikanen: verrek ja, dat klopt, die lui zijn inderdaad raar. En Harris’ aanstekelijke lach bij het debat – waarmee ze Trump nadrukkelijk uitlachte – pinde dat predikaat van ‘raar’ vast op hem, zodat al zijn absurde klachten, beschuldigingen, beledigingen en aanvallen nu niet meer zo effectief zijn als vier of acht jaar geleden. Dat Harris niet bij McDonald’s zou hebben gewerkt, dat bij haar winst Amerika (of Israel) niet meer zal bestaan, dat ze dom is en het best ‘kameraad Kamala’ genoemd kan worden – het beklijft allemaal niet, het beschadigt Harris niet omdat mensen Trump niet meer zo serieus nemen (en ‘kameraad Kamala’ niet aansluit bij de publieke perceptie van Harris, zoals Crooked Hillary en Sleepy Joe wel aansloten bij ideeën over Clinton en Biden).
Trump mist deze campagne een eigen verhaal om tegenover de komedie van Harris te zetten. In 2016 had hij nog (gedeeltelijk) het Reis-en Terugkeer verhaal van Make America Great Again. In 2020 werkte dat al minder, omdat hij in de voorafgaande vier jaar Amerika niet groot had gemaakt en het land midden in de ellende van Covid zat. En nu is het alleen nog maar een sneue herhaling van oude beloftes – naast een campagne over hemzelf, zoals voor een deel ook al in 2016 en 2020.
Ego
Trump vertelde nooit alleen een archetypisch verhaal, dat was altijd maar de helft van zijn boodschap. De andere helft ging over hemzelf. Over zijn rijkdom, zijn slimheid, zijn seksuele aantrekkingskracht, zijn succesvolle ondernemingen, zijn kennis over alles en nog wat. Ikke ikke ikke.
In verhalen die zo door ego gedomineerd worden, zegt Christopher Booker, leven alle karakters in de schemering, gescheiden van elkaar, levend in dromen die alleen op teleurstelling kunnen uitlopen. Er is geen echte transformatie mogelijk, dus kan niemand compleet worden, er is geen ‘geheel’ bereikbaar. Dus is er ook geen bevredigend einde denkbaar, geen closure en geen happy end, maar alleen een pseudo-einde waarbij het verhaal wordt afgerond door een daad van schokkend geweld (een moordaanslag, bijvoorbeeld), een herhaling van zetten (Trump wordt weer president, opgevolgd door weer een democraat, in oneindig stuivertje wisselen) of een tocht die wel vooruit, maar nergens heengaat (J.D. Vance wordt Trumps opvolger).
In de vorige verkiezingen verkondigde Trump ook die nihilistische ego-boodschap, maar in 2016 kwam daar MAGA bij, en dat tilde hem over de drempel. In 2020 ontbeerde hij een geloofwaardig verhaal en verloor. Nu probeert hij te profiteren van het slechte geheugen van de Amerikaanse kiezer en weer te suggereren dat Amerika de weg kwijt is en hij het land naar grootsheid zal terugvoeren. Net als in 2016.
Zal dat werken? Ik denk het niet. Om drie redenen.
Trumps verhaal is minder sterk dan acht jaar geleden omdat hij immers al een keer de kans heeft gehad en zijn regeerperiode – ondanks alle propaganda die het tegendeel verkondigt – niet als succesvol wordt herinnerd. En zijn ‘ego’-kracht is veel minder dan in eerdere campagnes – omdat hij ouder is, meer bagage met zich meedraagt en de nodige nederlagen heeft geleden. Plus – en dat is het belangrijkste – hij een tegenkandidaat heeft met een aansprekend en geloofwaardig verhaal. Een archetypisch verhaal. Een komedie. Met een happy end.
And we’re all suckers for a happy end.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
