Elon Musk was weer in het nieuws, afgelopen week. Zoals eigenlijk elke week, of elke dag. Als hij niet het beleid bij Twitter omgooit, kritiseert hij wel maatschappelijke tendensen, of kondigt een revolutionair product aan, spant een rechtszaak aan, of jaagt een raket de lucht in.
De lancering van de grootste raket ooit, de Starship van maatschappij SpaceX, was daarbij natuurlijk de spectaculairste gebeurtenis. Musk zelf en zijn vele fans spraken van een succes, al moest de vluchtleiding de raket na een paar minuten opblazen – en duurde de vlucht niet, zoals gepland, enkele uren. Maar indachtig de slogan Move fast and break things zijn dergelijke tegenslagen onvermijdelijk als je vooruitgang wilt bewerkstelligen, dus werd elke fout die bij de lancering van Starship aan de orde kwam gevierd als een waardevolle input voor volgende vluchten. Vooraf had Musk de verwachtingen trouwens laag gehouden:
“Als we ver genoeg van de lanceerbasis vandaan kunnen komen voordat iets misgaat, vind ik het al een succes”, zei hij zondag in een gesprek met Twitter-abonnees. “Als het lanceerplatform maar niet opgeblazen wordt.”
Helaas werd het lanceerplatform wel opgeblazen.
Vrijwel nergens in de media was aandacht voor de kosten van het project, die ook niet bekend zijn gemaakt. Ik heb schattingen van 2 tot 3 miljard dollar voor de ontwikkeling van deze raket gelezen, maar dat lijkt me veel te laag, als je hoort dat de verbreding van een bestaande snelweg (de N33 in Groningen) 395 miljoen euro kost . De NASA begroot voor de lancering van een soortgelijke raket, die over zoveel jaar mensen naar Mars moet brengen, 2 miljard dollar (en het kan oplopen tot 4 miljard). Musk heeft de overtuiging dat de uiteindelijke lanceringskosten van Starship, door het hergebruik van raketten, zo laag als 2 miljoen per keer zouden kunnen zijn. Die kosten zouden dan verhaald moeten worden op de mensen die spullen en mensen met Starship meesturen.
Hoeveel SpaceX kwijt is voordat het – ooit – tot een succesvolle maan- of Marsmissie komt, wordt echter nergens vermeld. Evenmin krijgen we te horen hoe het hele proces gefinancierd zou moeten worden, al die tientallen en misschien wel honderden of duizenden miljarden die er nodig zijn om de ontwikkelingen helemaal tot het einde vol te houden, tot de verwezenlijking van die utopie van regelmatige transportvluchten naar Mars en terug.
Dit weet ik in elk geval zeker: de mensen die nu in SpaceX investeren zien dat geld tijdens hun leven niet meer terug. En als dat meer mensen duidelijk wordt, dan mag je aannemen dat ze hun investeringen terug zullen halen. Als het niet na de eerste mislukte lancering gebeurt, dan misschien na de tweede. En zeker na de tiende.
Wat mij verbaast is dat weinig tot geen mensen vraagtekens plaatsen bij het hele model van particuliere ruimtevaart. Op de een of andere manier lijkt er een onbeperkt vertrouwen te bestaan in dromen van ambitieuze ondernemers, ook als die met geen mogelijkheid tot een helder businessplan kunnen komen. Of als diezelfde ondernemers een track record hebben van heilloze plannen en verbroken beloftes.
Elon Musk is behalve van SpaceX bekend van Tesla en Twitter (waarvoor hij vorig jaar 44 miljard dollar betaalde en dat hij zelf vorige maand op 20 miljard waardeerde). Hij heeft de naam van technologie-profeet en super-succesvolle bedrijvenstarter, maar niet veel mensen weten dat zijn loopbaan uit een reeks van mislukkingen bestaat – waar hij echter steeds rijker uit tevoorschijn komt. Failing upward noemen de Amerikanen zoiets.
In het kort:
Musks eerste bedrijf Zip2 (een vroege internet-Gouden Gids) werd gestart met geld van zijn (miljonair-)vader en diens vrienden. Het werd overgenomen door een soortgelijk initiatief, City Search, waarbij Musk na veel gedoe en geruzie uit het fusiebedrijf werd gezet en 22 miljoen dollar meekreeg. Daarmee bekostigde hij een nieuwe start up, X com, dat de financiële industrie zou moeten veranderen. X com had echter nooit eigen nieuwe technologie en vertoonde volgens de Amerikaanse beurswaakhond SEC grote zwakke plekken in zijn technische systemen. Evengoed ging het samen met een andere stijger-met-stip in de grote Internet-hausse van twintig jaar geleden, Confinity. Dat bedrijf had wel een belangrijk innovatief product, het digitale betalingssysteem PayPal (reden waarom Musk vaak de oprichter of uitvinder van PayPal wordt genoemd, terwijl hij met de ontwikkeling niets te maken had). Musks rol in dit nieuwe bedrijf was van dien aard dat collega’s hem na korte tijd eruit gooiden – wel kreeg hij 180 miljoen toen PayPal werd verkocht. Dit geld investeerde hij in het al bestaande Tesla (dat Musk dus ook niet heeft opgericht). Hij werkte de oude eigenaren eruit en begon op agressieve manier fondsen te werven – door slimme pr en ook gedeeltelijk door oplichting. Zo kreeg Musk honderden miljoenen aan overheidsleningen omdat hij schermde met de niet bestaande samenwerking van zijn piepkleine bedrijf met het grote Daimler – en hij regelde die samenwerking met de Duitsers met de belofte van die (niet toegezegde) overheidslening. Verder krikte hij Tesla’s cijfers op door allerlei groene subsidies te regelen, inclusief (carbon-dioxide) uitstootrechten die hij doorverkocht aan andere bedrijven. En Musk manipuleerde de prijs van Tesla-aandelen door te liegen over nieuwe investeerders.
Musks vermogen wordt vooral gevormd door de opgeblazen waarde van Tesla-aandelen. De onderneming heeft nog nooit winst gemaakt door de opbrengst van elektrische auto’s en gezien de auto-markt, waarop Tesla een kleine speler is, gaat dat ook niet gauw gebeuren. Analisten hebben wel berekend dat de waarde van een Tesla-aandeel ongeveer 70 keer te hoog is, afgezet tegenover de prijs van andere aandelen, bijvoorbeeld van grote automerken. Als je Musks vermogen door 70 deelt zie je dat zijn bezittingen, realistisch gesproken, ergens tussen de 2 en 3 miljard dollar liggen. Zijn schulden zijn echter al veel hoger.
Musks reputatie als een van de rijkste mensen ter wereld is dus grotendeels bullshit. Natuurlijk zou hij kunnen proberen om zijn aandelen voor de huidige koers te verkopen, maar dan zou die koers onmiddellijk instorten. (Gedeeltelijk is dat al gebeurd: Musks vermogen is na allerlei fratsen in anderhalf jaar al gehalveerd.) Wat hij wel kan, en ook doet: die aandelen als onderpand gebruiken voor enorme privé-leningen.
Dus. De tussenstand van Musks loopbaan lijkt nog wel rooskleurig (ondanks de mislukte Zip2 en X com en de overschatting van Tesla); dat over enkele decennia de eindstand positief zal zijn lijkt zeer twijfelachtig. En misschien moeten we al wat kritischer zijn op zijn huidige reputatie, omdat we het nog niet hebben gehad over een paar ambitieuze maar falende projecten. Zo heeft Musk SolarCity, een bedrijf in zonnepanelen (van twee neven) overgenomen – en na de overname minder panelen heeft geïnstalleerd damn voorheen, vooral omdat het met een onzinnig systeem van leasing werkt; hij wilde met Starlink draadloos internet via satellieten scheppen, terwijl daar wereldwijd bijna geen behoefte aan is (kabels doen het werk op de meeste plekken goedkoper en betrouwbaarder, thank you); hij wilde tunnels onder alle grote steden van de VS bouwen om het verkeer te verlichten en na zeven jaar zijn er twee stukjes proeftunnel in Los Angeles en Las Vegas.
Nog een paar beloftes van Musk:
2016: volgend jaar rijdt er een zelf-rijdende Tesla dwars door de VS (vandaag is dit nog niet in de verste verte in zicht)
2017: we landen in 2022 op Mars (zie boven)
2019: in 2020 zal een brainchip klaar zijn voor implantatie bij mensen (quod non; vorig jaar toonde het bedrijf een video van een aap die met een ‘neuro-link’ een computerspelletje speelde, iets wat in 2002 al is gedaan en gebaseerd is op technologie uit de jaren zestig)
De moraal
Dus. Als Musks vermogen een fata morgana is en zijn loopbaan een aaneenschakeling van ondoordachte plannen en verbroken beloftes, waarom zijn er dan miljoenen Elon-fans over de gehele wereld? Waarom geven mensen hem miljarden om een technologische Toren van Babel te bouwen?
Het antwoord zit hem, denk ik, in de reden waarom Musk vrijwel dagelijks in het nieuws is. Bullshit.
Musk is volgens mij de Trump van het grote bedrijfsleven. Hij beseft dat zijn waarde, zoals het staat beschreven in het jaarverslag van Tesla, rust op kapitaalwerving en ‘het publieke bewustzijn vergroten’ (dat zijn de redenen waarom Musk 18.000 keer het gemiddelde Tesla-salaris ontvangt). Met andere woorden: Musk moet ervoor zorgen dat hij en Tesla in het nieuws zijn en blijven, zodat mensen auto’s en aandelen kopen. En die publiciteit moet het liefst niet gaan over serieuze plannen, haalbare deadlines en het oplossen van concrete problemen. het moet gaan over grootse vergezichten zoals internet en zonne-energie voor iedereen, een hippe elektrische auto voor de gewone man, een ingebouwde interface voor mens en computer. Als je het vizier op Mars richt kun je ongestraft tientallen raketten laten ontploffen voordat iemand op het idee komt dat dit niet in het scenario stond.
Dus doet Musk grandioze beloften zonder enig plan om ze waar te maken (maar je kunt altijd een nieuw bedrijf oprichten om er met veel bombarie naar te streven). En als de media – en het publiek – even op die utopische verhalen zijn uitgekeken, dan voer je ze beledigingen (van Bill Gates, een Amerikaanse senator, een reddingswerker bij de Thaise grot, een gehandicapte Twitter-werknemer); of samenzweringstheorieën; of je spreekt tegen wat je gisteren gezegd hebt, of je antwoordt met poep-emoji’s op informatieverzoeken.
Het is een en al bullshit: het steunen van rapper Ye voor het presidentschap in 2020 (en het intrekken van die steun), het bepleiten van een AI-moratorium (en het oprichten van een AI-bedrijf), het aanbieden van een vredesplan voor Oekraïne (en Poetin uitdagen voor een man-tot-man gevecht). Het aanprijzen van hydroxychloroquine als Covid-medicijn, je zoon X AE A-12 noemen, een Tesla de ruimte in schieten.
In een rechtbank-optreden van 2021 maakte Musk duidelijk dat het beleid is bij Tesla om met stunts de aandacht te trekken. Zo veranderde hij bijvoorbeeld zijn officiële titel bij Tesla van Central Executive Officer in Techno-koning. Niet in een grappige email of sms, maar in de officiële stukken voor de SEC. Musk bij die getuigenverklaring:
Als we amusement bieden schrijven mensen verhalen over ons, en dan hoeven we geen geld te betalen aan advertenties zodat onze producten duurder zouden worden.
Het is bullshit als economisch verdienmodel, leunend op de heersende bullshit-economie in moderne media, die eerder in de politiek is uitgebuit door Donald Trump. Ik schreef het zeven jaar geleden al: we leven in een maatschappij van bullshit en schijnnieuws. En in zo’n maatschappij heb je bullshit-presidenten en bullshit-multimiljardairs.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
