Ga rustig zitten. Kijk eens om je heen. Hoe is het licht? Vertellen je zintuigen je hoe laat het is, welke tijd van het jaar? Wat hoor je? verkeer of vogels? Is het lekker warm, of zit je een beetje te kleumen? Of is het eigenlijk te warm, of te vochtig?
Hoe voel je jezelf? Fit, of een beetje under the weather? Ben je relaxt, of vol je jezelf ene beetje opgejaagd?
Hier is een moment voor jezelf.
Begin met het lezen van het volgende gedicht, en de bijbehorende bezinning.
Als je – Helen Dunmore
Als je het plan van je leven
hebt afgestemd op de tijd die het kost
maar je het liefste op SHIFT/BREAK
wilt drukken en steeds opnieuw printen
dit was niet de bedoeling
dit was niet de bedoeling
als je eindelijk het huis met zijn ijzerkoude haard
hebt leeggehaald,
zijn lijsten, zijn hypotheek,
zijn enkelsteens muren,
maar je in het pleisterwerk wilt schrijven
‘Dit was niet de bedoeling,’
als je de regenboog-geklede baby
in zijn merk-buggy hebt
en hij zijn rug naar je buigt
en zijn speelboog molt
en je alleen maar wilt fluisteren
‘Dit was niet de bedoeling,’
als de stofzuiger ziedt en zeurt in de kamer
en de afvalvernietiger blaast,
als tientjes op je rekening belanden
als sneeuw die een kachel raakt,
als je een praatje van je geliefde krijgt
over het huwelijk en persoonlijke groei
als een zwerver in je portiek slaapt
op je Handvest Burgerrechten
en je weet dat binnenkort een jeugdherberg opent
maar je hoofdpijn komt opzetten
en je wilt alleen maar
een bundel lompen en kranten verbranden
en je zegt tegen de krant
‘Dit was niet de bedoeling,
dit was niet de bedoeling.’
Teleurstelling
Het leven zit vol teleurstellingen, dat weten we allemaal. De nieuwe baan pakt niet uit zoals we het gedroomd hadden, het weer op onze verjaardag komt niet overeen met de voorspelling, onze kinderen worden geen concertpianist of topvoetballer.
Al tweeduizend jaar geleden ontdekten filosofen dat je in dit leven vervelende uitkomsten niet kunt vermijden – maar dat je misschien wel kunt vermijden om door die uitkomsten teleurgesteld te raken.
Wie zegt dat een bepaald aspect van de werkelijkheid ‘niet de bedoeling’ was, verraadt bepaalde verwachtingen – die vervolgens niet uit zijn gekomen. Dat niet uitkomen van een verwachting geeft een onplezierig gevoel.
Wie dergelijke onplezierige gevoelens wil vermijden, zeiden de oude filosofen, moet gewoon geen verwachtingen meer koesteren – en zeker niet over zaken waar je geen greep op hebt.
Een gezond leven, een gelukkige liefde, een succesvol bedrijf: dat kun je niet afdwingen. Leven, dood; rijkdom, armoede; roem, onbekendheid: het zijn zaken die je wel of niet overkomen. Je kunt geluk hebben of pech. Dat heb je niet in de hand. Wat je wel in de hand hebt, is hoe je reageert wanneer de zaken niet zo lopen als gehoopt.
Apatheia, dat was waar de oude filosofen zo niet hun geld, dan toch hun leven op inzetten. Apatheia betekent niet de lusteloosheid en passiviteit van het moderne apathie, het betekent eerder een vrolijke soort onverstoorbaarheid, een altijd tevreden zijn, hoe de wereld er ook uit ziet en hoe je leven ook loopt.
Gelukkig zijn, onafhankelijk van externe gebeurtenissen, dat was eeuwenlang het doel van de heersende filosofische scholen. En de meeste kozen een variant waarbij ze mensen vrij wilden maken van angst, onrust, medelijden, hoop, woede, jaloezie, afgunst, gepassioneerde liefde en intense vreugde – in ruil voor serene zelfgenoegzaamheid.
Ik denk dat een dergelijke aanpak nog steeds verleidelijk is – vandaar dat mensen nog steeds de boeken van tweeduizend jaar geleden lezen en er nog steeds varianten van de oude remedies worden aanbevolen. Maar ik denk ook dat het oude perspectief op emoties te eenzijdig is en dat je met de ‘apathische’ aanpak meer verliest dan wint. ten eerste zouden we met het afzweren van emoties veel van onze sterkste drijfveren verliezen. Ten tweede overdrijven de oude denkers de zwaarte van de pijn die passies met zich meebrengen. Gevoelens – ik gebruik hier voor het gemak even emotie, passie en gevoel door elkaar – zijn zelden ongemengd en wij kunnen heel veel ongeluk verdragen door het te mengen met humor, ironie, zelfmedelijden, hoop… Bovendien zouden we met de onplezierige emoties ook de plezierige kwijtraken. En het snijdt ons af van andere mensen, wier liefde niet meer als bron van geluk kan dienen.
Ik acht dat een te hoge prijs.
Wat ik zou aanbevelen als een bruikbare tactiek, is precies wat Helen Dunmore in haar gedicht doet. Ze klaagt niet, maar ze vertelt van haar neiging om te klagen. En daarmee plaatst ze haar teleurstelling op afstand, ze bekijkt de tegenslagen met ironie, ze overdrijft ze zelfs even om haar eigen neiging tot klagen tegelijkertijd te legitimeren en overbodig te maken.
En ze doet meer: ze comuniceert haar frustratie met ons, de lezers, zoals ze dat misschien ook met een goede vriend zou doen.
Haar gedicht is een appel aan ons gevoel van herkenning: ja precies, zo gaan die dingen. Dat heb ik ook. En samen kom je tot de conclusie dat het leven niet loopt zoals je voorzien had, en dat dit soms moeilijk te verdragen is – maar dat je de tegenslagen ook kunt relativeren en er samen met anderen om kunt lachen.
En dat is wel de bedoeling.
Wees twee minuten stil en bedenk wat teleurstelling voor jou betekent:
En luister naar de muziek van Ignacio Cervantes, waarin teleurstelling wordt geaccepteerd en veranderd in weemoed:
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
