Moderne bullshit, zoals hier al vaak omschreven, dient ertoe de grens tussen waarheid en leugen uit te wissen zodat de spreker of schrijver ongestraft alles kan zeggen wat in zijn of haar kraam te pas komt. Wat verhuld wordt is hier niet de waarheid – het is het eigenbelang van de bullshitter.
De grens tussen waarheid en leugen is echter niet de enige grens die door de bullshitter wordt uitgewist. Onderdeel van moderne bullshit is de tactiek om zich nooit ergens op vast te laten pinnen. Voor een bullshitter draait het nooit om een standpunt, dus bullshit-mening A kan moeiteloos gecombineerd worden met bullshit-mening niet-A. Het onderscheid tussen standpunt A en zijn tegendeel: in bullshit bestaat het niet.
Iemand als Donald Trump heeft er daarbij zelfs geen moeite mee om glashard te ontkennen dat hij eerder ‘A’ heeft gezegd. Een dergelijke botheid is echter maar weinigen gegeven – reden waarom de meeste bullshitters de drogredenering van hoofdburcht-voorburcht gebruiken.
Motte & Bailey
Het onderscheid tussen hoofdburcht en voorburcht komt uit de architectuurgeschiedenis, specifiek uit die van middeleeuwse kastelen. Internationaal staat de relatie beter bekend als motte en bailey.
Een plaatje maakt het meteen duidelijk:
Een voorburcht of bailey is een erf waar mensen gewoonlijk werken en leven; de hoofdburcht of motte is een (vaak verhoogd en) versterkt deel waar ze zich terug kunnen trekken als de voorburcht wordt aangevallen.
Een echt voorbeeld van een hoofdburcht-voorburcht kasteel is dat bij Doornenburg:
Toegepast op bullshit en argumenteren kun je zeggen dat mensen vaak twijfelachtige, zwak verdedigde en wijdreikende uitspraken doen en dan, wanneer ze hierop bevraagd worden, zich gauw terugtrekken op een onaantastbare kern waarmee niemand het oneens kan zijn.
Een spreker of schrijver schakelt zo, al naar gelang het publiek of de tegenstand, van radicalere naar mildere versies.
Een actueel voorbeeld: in de discussie over het hervormen van de Amerikaanse politie hebben activisten het over Defund the police: neem de politie haar budget af. Als critici erop wijzen dat dit te ver kan gaan en kan leiden tot gevaarlijke toestanden, trekken de demonstranten zich vaak terug op de hoofdburcht: ze bedoelen dan alleen dat de politie haar militaire middelen zou moeten kwijtraken, niet dat de politie helemaal zou moeten worden afgeschaft. In situaties waar de ‘Defund’-kreet geen tegenstand ontmoet, wordt hij echter vaak uitgebreid tot de voorburcht-eis van totale afschaffing.
Analoog hieraan kent de hele Black Lives Matter-beweging een hoofdburcht-positie (“OOK zwarte levens doen ertoe”) en een radicalere voorburcht-claim (“ALLEEN of VOORAL zwarte levens doen ertoe”). En aan de andere kant van het politieke spectrum kent Trumps beweging twee soortgelijke posities: Make America Great Again (“Maar van Amerika weer een fantastisch land”) en America First (“Bouw een muur om het land”). Bij de hoofdburcht-positie kan iedereen zich aansluiten, bij de voorburcht moet je instemmen met het haten van buitenlanders, de pers, ambtenaren, Democraten…
Donald Trump is zo wie zo een meester van de hoofdburcht-voorburcht. Tegenover getrouwen of bij zijn fans roept hij voortdurend radicale dingen die hij dan tegenover neutrale ondervragers weer milder maakt. Hij zegt dan bijvoorbeeld dat wetenschappers moeten uitzoeken of er een soort ‘bleekmiddel’ tegen corona bestaat – om dan, wanneer journalisten hem om uitleg vragen, te zeggen dat hij duidelijk een grapje maakte.
Voorburcht-hoofdburcht.
Of: hydroxychloroquine geneest corona-wat hebben zieke mensen te verliezen wanneer ze het gebruiken?
Voorburcht-hoofdburcht.
Nederland
Helaas is het ook in Nederland niet moeilijk om voorbeelden van voorburcht-hoofdburcht bullshit te vinden.
Tijdens de anti-racisme demonstratie in Amsterdam op 1 juni deed rapper Akwasi een aantal stevige uitspraken. Hij begon met het voorlezen van protestborden, schreeuwde vervolgens “We are not our ancestors, we will fuck you up!” (wat hij vervolgens in de vorm van een spreekkoor leidde) en verklaarde dat Zwarte Piet niet langer kon overleven. Na een aantal grieven te hebben geuit en tot verzet en opstand te hebben opgeroepen, haakte de rapper in op een spontaan “Fuck da police” uit het publiek, om ook dit tot spreekkoor aan te mennen (In de ambigue vorm van “Het zijn niet mijn woorden maar wat?” “Fuck da police!”). Als climax van zijn speech stelde Akwasi: “Op het moment, in november, dat ik een Zwarte Piet zie, trap ik hoogstpersoonlijk op zijn gezicht! Ik ben klaar, ik ben klaar!” (mic drop, gejuich).
Geconfronteerd met de reacties van het publiek buiten de Dam, krabbelde Akwasi terug en verklaarde hij in talkshow Beau het natuurlijk niet zo bedoeld te hebben:
Woordkunstenaars spelen met woorden, met zinnen, met metaforen. Op het moment dat ik dit zei bedoelde ik de organisatie Kick Out Zwarte Piet (…) dat is een verwijzing. Binnen de hiphop in mijn teksten staan heel veel verwijzingen naar actualiteiten of instellingen. Ik verwijs naar Kick Out Zwarte Piet.
Voorburcht-hoofdburcht.
(Dat Akwasi bewust van voorburcht naar hoofdburcht schakelt toont ook wel zijn rap in de Bizzey-track ‘Geen wedstrijd’, uitgekomen drie dagen na de Dam:
Ik heb blacka’s die niet kunnen wachten om je te klappen
Ik heb mocro’s die rwina zetten net Badr
Ik heb maluku’s die je trein kapen, niet takken
Ik heb blacka’s die m’n back hebben, ‘t is krachtig
En ik ken blacka’s die studeren om je straks te pakken.
‘’Dus ben ik klaar of ben ik klaar?
Bel je backup, want me backup staat klaar
De balkan, strapped up, staat klaar
Ik heb wat Turken, en die staan allang klaar
Black lives matter
Wat weer werd gevolgd door een optreden in M, waar hij verklaarde dat hij ’geen vlieg kwaad’ zou doen. Verder verschool hij zich achter het argument dat ’Zwarte Piet een fictief persoon is’. “We weten allemaal dat Zwarte Piet niet bestaat. Hoe ga ik iemand die niet bestaat pijn doen?”.
Voorburcht-hoofdburcht.)
Baudet
De Nederlandse meester van de hoofd-en voorburcht is echter Thierry Baudet.
Net als zijn leermeester Trump schakelt Baudet voortdurend op en neer tussen radicaal (voor fans in in bevriende media) en mild (geconfronteerd met kritisch publiek of lastige journalisten).
Neem het voorval in januari, toen de Forum-leider een rel veroorzaakte door een tweet en Instagram-post (intussen verwijderd):
Vanavond zijn twee dierbare vriendinnen ernstig lastig gevallen door vier marokkanen in een trein. Aangifte doen natuurlijk volstrekt zinloos. Oh lieve, kinderlijk naïeve Nederlanders! Stem nou toch eindelijk voor verandering. Breek los van politiek correct gelul! Red dit land!
— Thierry Baudet (@thierrybaudet) January 31, 2020
Uit onderzoek van NS en politie bleek vervolgens dat een paar NS-conducteurs in burger (van zowel Nederlandse als Marokkaanse afkomst) een kaartcontrole hadden gehouden, maar Baudets vriendinnen niet hadden geloofd dat het NS-personeel betrof, ook toen ze zich hadden gelegitimeerd. Omdat er ook een agent in burger in de trein zat, werd die erbij geroepen.
Baudet gaf vervolgens toe wat te snel en te stevig gereageerd te hebben, maar bood geen excuses aan. Zijn niet-gebeurde voorval was namelijk niet de kwestie, de kwestie was de voorbeelden van intimidatie op straat (waar iedereen tegen is).
Voorburcht-hoofdburcht.
Nog duidelijker is de bullshit-tactiek bij Baudets standpunt omtrent immigratie. In eigen kring zegt hij daarover keer zegt hij dingen die op zijn minst aan extreem-rechts racisme grenzen (Nederland wordt ‘homeopatisch’ verdund, de bereidheid om immigranten toe te laten is een ‘auto-immuun ziekte’, het Romeinse Rijk is ingestort nadat de Noord-Europeanen in de minderheid raakten, we staan op de brokstukken van de ‘boreale’ beschaving) of geeft hij onbekommerd een platform aan racisten (door de afbeelding van een alt-right mascotte te verspreiden of een extreem-rechts fimpje te retweeten) – maar zo gauw de buitenwacht hem hierop aanspreekt is er bij Forum uiteraard helemaal geen sprake van racisme:
FVD staat voor een open, tolerant, democratisch Nederland waar individuele eigenschappen bepalend zijn; en niet sociale klasse, huidskleur, ras, geslacht of seksuele geaardheid.
De onlangs door Baudet gevoerde rechtszaak tegen het programma Buitenhof ging er in feite ook over dat Baudet niet door een journaliste op zijn voorburcht-positie aangesproken wilde worden. Toen presentatrice Nathalie Righton Baudets positie in een Kamerdebat samenvatte met inachtneming van zijn eerdere uitspraken, was de Forum-voorman hier niet van gediend.
Volgens Righton zou Baudet de Tweede Kamer hebben geschokt ‘door te zeggen dat de EU een vooropgezet plan heeft om het blanke Europese ras te vervangen door Afrikaanse immigranten’.
In het debat zei de FvD-leider letterlijk dat de EU ‘een soort immigratiemachine is gebleken’. Die zou ‘veerdiensten opzetten om immigranten vanuit Afrika over te zetten naar Europa om de nationale identiteit te verzwakken, zodat er geen nationale staten meer zullen zijn’.
Baudets onvrede zat hem in de woorden ‘ras’ en ‘vervangen’ waarvan Buitenhof repte, terwijl hij letterlijk sprak van het ‘verzwakken’ van de ‘nationale identiteit’.
Voor de rechter betoogde de advocaat van de VPRO dat je bij een parafrase eerdere publieke uitlatingen mag betrekken – de voorburcht, niet alleen de hoofdburcht – en daar was de rechter het dus mee eens.
Dat was een kleine overwinning voor de zuiverheid van argumenteren, maar het lijkt erop dat de verwisseling van voor-en hoofdburcht aan het toenemen is, vooral in politieke kringen.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
