Het begrip bucket list is algemeen bekend sinds het uitkomen van de gelijknamige Hollywoodfilm in 2007. In die rolprent spelen Jack Nicholson en Morgan Freeman de rollen van een biljonair, Cole, en mecanicien, Carter, die kennis maken terwijl ze allebei met terminale kanker in het ziekenhuis liggen. Carter vertelt Cole van zijn bucket list, de lijst van dingen die hij wilde doen voordat hij dood gaat – in Engels idioom kicks the bucket.
Op Carter’s lijst staan dure en voor een arbeider bijna onhaalbare dingen als de Taj Mahal bezoeken, over de Noordpool vliegen en met een motor over de Chinese Muur rijden. Cole moedigt hem aan zijn lijst af te werken en biedt aan alles te betalen. Gezamenlijk verlaten ze het ziekenhuis voor een wereldreis.
In de afgelopen jaren is bucket list behalve een begrip een hele industrie geworden. Er zijn boekenreeksen, internetplatforms en apps die mensen met hun dromen en met elkaar trachten te verbinden. Het concept is langzamerhand ook niet meer gekoppeld aan de fase kort voor iemands dood, wanneer je ‘geen tijd meer te verliezen hebt’ om een uitgesteld ambitie waar te maken.
Mensen zien nu hun hele leven als een fase waarin geen tijd te verliezen valt en je een bucket list moet afwerken. Life is short, immers, en You Only Live Once.
Jaarlijkse emmer-lijsten zijn in de plaats gekomen van goede voornemens. Je start een jaar tegenwoordig niet meer met: ik wil vaker gaan dansen, maar met: voor het eind van het jaar wil ik op het dak van het Empire State Building hebben gestaan.
Zandloper
Het gevoel geen tijd te verliezen hebben is gekoppeld aan een bepaalde opvatting van tijd: het idee dat tijd schaars is. Dat er in een leven een eindige hoeveelheid tijd is die op kan raken.
Het beeld wat bij dit tijdsbegrip hoort is dat van de zandloper.
Wanneer de meeste korrels boven in de zandloper zitten, heb je nog veel tijd. Als je veel tijd hebt, heb je veel mogelijkheden om na te gaan, veel strategieën om uit te proberen. Veel ruimte om fouten te herstellen en om alternatieven uit te proberen.
Veel vrijheid.
In dit perspectief neemt je vrijheid af bij het verstrijken van de tijd: wanner er nog maar een paar zandkorrels bovenin zitten heb je geen kans meer nog dingen uit te proberen of fouten te herstellen. Je kunt niet meer je bucket list afwerken, je kunt alleen nog maar met spijt naar je lijstje van verzuimde mogelijkheden staren.
Echter: wanneer vrijheid het hebben van mogelijkheden is, kun je de hele zaak ook omdraaien: wie veel mogelijkheden, veel alternatieven, kent, die heeft – daardoor – ook veel tijd. Vrijheid schept dan tijd, in plaats van andersom.
Voor deze vrijheid, die tijd schept, is helemaal niet zoveel nodig. Je hoeft er niet voor naar de piramiden of de Mount Everest.
Nieuwe mogelijkheden kun je overal en altijd scheppen. Verrassing en vernieuwing ontstaan namelijk automatisch waar een mens handelt en waar mensen bij elkaar komen.
Want mensen zijn vrij.
Vrijheid
Wat betekent het te zeggen dat mensen vrij zijn?
Van mensen kunnen we altijd het onverwachte verwachten. Ze kunnen altijd iets nieuws beginnen, een initiatief nemen, iets starten dat niet voorzien was – niet door anderen en niet door henzelf. Want geen mens kent zichzelf goed genoeg om uit te kunnen sluiten dat hij of zij het volgende moment iets zal beginnen. En we weten al helemaal niet wát dat nieuwe zal zijn.
In die nieuwe, spontane actie toont zich de handelende persoon – en wordt die geopenbaard als een uniek en onderscheiden mens.
Omdat de persoon niet weet wát er gaat gebeuren, voordat de actie begint, weet hij of zij ook niet wélke persoon er precies in die actie getoond zal worden. Daarom zit er aan een spontane daad ook altijd een risico.
Veel mensen houden niet zo van risico’s. Zij prefereren veiligheid – de zekerheid van de bucket list.
En dat is meteen mijn voornaamste bezwaar tegen een bucket list: het is een poging vooraf te bepalen wat een belangrijke ervaring zal zijn, een manier om het verleden de toekomst te laten bepalen. Wat de verrassing vermindert, de vernieuwing ontmoedigt en de mogelijkheden beperkt.
Een bucket list definieert een leven feitelijk als een vat dat gevuld moet worden met vooraf gekozen ervaringen.
Het leven als een emmer.
Het nadeel van deze aanpak is dat ze miskent hoe mensen op het meest fundamentele niveau in elkaar zitten.
Er is een mooie uitspraak van de Griekse filosoof en historicus Plutarchos: de geest is geen vat dat gevuld moet worden, maar een vuur dat ontstoken moet worden. Voor ‘geest’ kunnen we ook lezen ‘ziel’ of ‘leven’ (twee begrippen die vaak uitwisselbaar zijn gebruikt).
Een ziel of leven is iets dat ontstoken moet worden als een vuur. En dat ontsteken gebeurt door een ander. Of beter: door mensen samen.
Wanneer mensen elkaar ontmoeten en met elkaar communiceren start iemand iets – zegt iets, doet iets – dat wordt opgenomen in het grote web van menselijke handelingen en verhoudingen. En daar verandert het in iets dat door niemand, laat staan de starter, kon worden voorzien. Het lijkt op de vleugelslag van de vlinder die een storm veroorzaakt aan de andere kant van de oceaan.
Een student in Belgrado schiet een man en vrouw neer in een auto – en een maand later breekt de eerste wereldoorlog uit.
Een zeevaarder zoekt een kortere weg naar Indië en vier eeuwen later worden de Verenigde Staten van Amerika gesticht.
Het onvoorzienbare van menselijk contact schuilt in de vrijheid van de mensen die het initiatief overnemen en daarin hun eigen keuzes maken. Die keuzes kunnen misschien worden beïnvloed, maar nooit gestuurd. Ze kunnen misschien statistisch worden ingeschat (Big Data!), maar nooit met zekerheid voorspeld.
Ik start iets, maar ik schrijf niet voor wat jij met mijn actie doet. Ja, eigenlijk weet ik pas wat ik ben begonnen, als ik zie hoe jij, en vervolgens anderen, ermee aan de slag gaan. Eerder is mijn actie maar een slag in het luchtledige geweest. Pas als ik zie hoe jij mij begrepen heb, weet ik zelf wat ik bedoeld heb.
En wie ik ben.
Nogmaals: ik ben geen vat dat gevuld moet worden, ik ben een vuur dat ontstoken moet worden. En dat op zijn beurt andere vuren aansteekt.
Mogelijkheden creëert.
Vrijheid vergroot.
Tijd schept.
Elke keer dat we uit vrijheid handelen op een manier die tijd schept, maken we meteen de wereld een beetje beter. Want elk begin draagt ontelbare mogelijkheden in zich, die weer meer beginnen mogelijk maken. En met elke vrije handeling nemen de nieuwe opties toe, en daarmee de totale vrijheid. Dat is de ware kern van de uitspraak ‘verbeter de wereld: begin bij jezelf’ – die eigenlijk zou moeten luiden: ‘verbeter de wereld: begin’.
In de film The Bucket List is dit precies ook de moraal.
Het zijn niet de specifieke ervaringen van Cole en Carter waar het om gaat – over de Noordpool vliegen, parachute springen, op safari gaan. Het gaat om de interactie tussen de twee, en het feit dat ze nieuwe dingen in elkaar naar boven halen. Dat ze elkaar veranderen en dat daardoor ook weer anderen veranderd worden.
In de zin dat een bezoek aan de Taj Mahal of de Sixtijnse kapel een vuur in je kan ontsteken: ja, in die zin kan een bucket list iets aan je leven toevoegen. Maar het hele idee van een lijst die je af kunt vinken doet dat eigenlijk weer teniet en maakt het onwaarschijnlijker dat die ervaring je zal inspireren. Inspireren in de zin van : leven inblazen. Bezielen.
Als tijd wordt verbeeld door een zandloper, dan is vrijheid het vermogen die zandloper op elk moment om te draaien en nieuwe tijd te scheppen. Dit betekent dat we letterlijk ‘geen tijd te verliezen hebben’. Niet omdat het leven kort is. Het leven is precies zo lang als we het maken. En we leven ook niet maar een keer (YOLO): we beginnen net zo vaak een nieuw leven als we samen een vuur ontsteken.
We hebben geen tijd te verliezen, omdat tijd niet iets is dat verloren kan gaan.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
