Vorige week besprak ik de overeenkomsten tussen het intussen beruchte Fyre-festival en Donald Trumps jacht op een grensmuur met Mexico. Beide zijn voorbeelden van situaties waar iemand zich met een tegenvallende realiteit geconfronteerd ziet en dan kiest voor de vlucht naar voren – in het onwerkelijke.
In beide gevallen begint het met het verkopen – niet van een bestaand product (een festival of een deugdelijk infrastructureel plan), maar van wat mensen graag willen zien en horen.
Schone schijn.
Illusies.
En vervolgens verandert, wat Fyre-organisator Ja Rule heeft omschreven als false advertising, je zou ook kunnen zeggen, loze beloften, langzaam maar zeker in oplichterij – in weloverwogen, doelbewuste fraude.
Ik geloof dat de Fyre-mannen noch Donald Trump hun reclamecampagne als oplichterij zijn begonnen (Ja Rule: No scam, no scam!). Ze ontdekten gewoon iets wat aansloeg bij hun doelgroep en dachten toen: hoe moeilijk kan het zijn om een festival te organiseren of een muur te bouwen? Dat fiksen we wel eventjes.
Vervolgens kwamen ze er achter hoe moeilijk het was hun plannen in werkelijkheid om te zetten: heel moeilijk. Maar in plaats van daar eerlijk over te zijn en op hun schreden terug te keren (of de plannen en de verwachtingen van hun klanten naar beneden bij te stellen), probeerden ze zich eruit te bluffen.
Bij het Fyre-festival leidde dat tot een catastrofe tijdens het festival-weekend. De geplande optredens werden afgelast en honderden bezoekers strandden op een klein eiland in de Bahama’s.
Bij de grensmuur leidde Trump’s vlucht naar voren tot een tijdelijke sluiting van (een deel van) de federale overheid. En die sluiting kan volgende week zomaar herhaald worden, heeft de president gedreigd.
Aan de ene kant is het een raadsel waarom Trump zo hard vecht voor een muur waar de meeste Amerikanen niet op zitten te wachten en waar de Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden nooit geld voor gaat geven.
Aan de andere kant: voor Trump’s meest fervente aanhangers is de muur een must, dus kan hij het plan nooit laten varen. En hij hoeft de strijd ook helemaal niet te winnen, het hoeft alleen maar te lijken alsof hij erom blijft vechten.
De belangrijkste organisator van het Fyre-festival, Ja Rule’s partner Billy McFarland, is inmiddels veroordeeld tot zes jaar cel, omdat leugens tegenover klanten en investeerders wel degelijk strafbaar zijn. Een dergelijke vlucht naar voren, waarbij fantasie het wint van werkelijkheid, kan een eerlijke business deal namelijk veranderen in een Ponzifraude.
Ponzifraude
Wat is een Ponzifraude? In het meest uitgewerkte geval een vooropgezet plan om investeerders te werven en eerdere geldgevers terug te betalen met een deel van het geld van latere inkomsten (de rest gaat dan naar de initiator).
Dus:
A start een Ponzifraude en belooft een rendement van 50% per maand. B en C schrijven ieder voor 1000 in; (A heeft nu 2000).
Maand 1: A betaalt B en C hun rendement uit. (A heeft nu 1000)
Maand 2: B en C vertellen aan anderen dat ze zoveel hebben verdiend via A. Hierdoor schrijven D, E, F en G zich in. Zij brengen samen 4000 in; hiervan gaat weer 1000 naar B en C (A heeft nu 4000)
Maand 3: Ook D t/m G zijn enthousiast. Zij krijgen H, I, J, K, L, M, N en O zo ver zich voor een totaal van 8000 in te schrijven. (A heeft nu 12.000, waarvan hij 6000 uitkeert aan B t/m G).
Enzovoort.
De fraude gaat net zolang goed als de groei van investeerders op peil blijft. Stel, echter, er zijn niet meer potentiële geldgevers dan er letters in het alfabet zijn. Dan loopt het geheel in maand 4 al spaak. A verdwijnt vervolgens met de winst en H t/m Z zijn hun geld kwijt.
Het begrip Ponzifraude is genoemd naar Charles Ponzi, een Amerikaanse oplichter uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Hij was niet de eerste die een dergelijke fraude beging, maar wel de eerste die landelijk beroemd werd. Daarom gaf hij zijn naam aan wat in de VS een Ponzi Scheme wordt genoemd.
Ponzifraude kan van begin tot eind als fraude bedacht zijn. Het kan echter ook gebeuren dat een bonafide investeringsplan langzamerhand in een Ponzifraude verandert, door tegenvallende opbrengsten. De organisator raakt dan in het nauw – hij kan de kosten niet betalen en/of het beloofde rendement niet uitkeren. Soms wordt dan besloten nieuwe investeringen aan te wenden om de oplopende kosten te dekken of de eerdere investeerders te betalen. Op een gegeven moment wordt de inleg dan niet meer gebruikt voor het oorspronkelijke doel (investering in een bedrijf, grondaankoop, op de markt brengen van een uitvinding, of iets dergelijks) maar alleen nog om de schone schijn te bewaren en investeerders rustig te houden. En de zakken van de initiator te spekken.
Dan is het geheel een Ponzifraude geworden.
(Noot: een Ponzifraude verschilt van een piramidespel in de eigenschap dat daarbij niet al het werk wordt gedaan door A, maar steeds door de laatste lichting van investeerders. A trekt zich al na één ronde met zijn winst terug en laat het werk aan B en C. Die pakken in ronde twee de winst en laten het werk over aan D t/m G. Enzovoort. Denk aan een kettingbrief.)
Het Fyre-festival startte dus niet als fraude, maar evolueerde tot oplichterij. En net zo ging het met Trump’s muur-belofte, die je als een politieke Ponzifraude kunt zien.
Ik stel voor: wanneer een plan na een bonafide start uitloopt op een Ponzifraude, spreken we voortaan van een Fyrefraude. En als beeld gebruiken we niet de piramide, maar de toren van Babel.
Brexit als Fyrefraude
Dat Donald Trump zich aan politieke fraude bezondigt, komt niet als een verrassing. Trump’s zakenimperium lijkt voor een groot gedeelte te rusten op Ponzifraudes: grootscheepse dromen die betaald worden met andermans geld en vervolgens niet waar worden gemaakt (maar waar Trump wel geld aan over houdt).
We weten lang niet alles van Trump’s oplichterspraktijken; in elk geval zijn Trump University en de Trump Foundation allebei na bewezen fraude gesloten. Naar ik meen lopen er momenteel zeventien verdere onderzoeken naar Trump en zijn familie.
Politieke Fyrefraude is echter niet uniek aan Amerika. Ik denk dat we ook de Brexit langzamerhand als een geëvolueerde Ponzifraude kunnen beschouwen.
Nadat het Britse electoraat in juni 2016 voor een uittrede van de EU had gekozen, trad premier Cameron, de initiator van het referendum, af. Dat was misschien laf, maar ook wel eerlijk. Hij gaf daarmee namelijk toe dat hij het ‘NEE’ niet had zien aankomen en geen idee had hoe een Brexit er in de praktijk uit moest zien.
Opvolger Theresa May, hoewel zelf een Remainer, pretendeerde wel een deugdelijk plan te hebben. Daarom stelde ze na negen maanden artikel 50 van het EU-verdrag in werking, wat de Britse exit per 29 maart 2019 definitief zou maken. Om haar mandaat bij de onderhandelingen in Europa te versterken schreef ze vervolgens verkiezingen uit voor juni 2017. Dat pakte echter rampzalig uit. De Conservatieven verloren hun meerderheid in het parlement en May werd afhankelijk van gedoogsteun door de Noord-Ierse protestanten van de DUP.
Hierdoor werd de verhouding tussen Noord-Ierland en Ierland het meest cruciale onderdeel van een Brexit-overeenkomst – en een bijna onoplosbaar probleem.
Op dat moment, juni 2017 waren er nog 21 maanden te gaan tot de Brexit. May had op dat moment kunnen kiezen voor een breed debat binnen het VK waaraan alle betrokken partijen mee hadden kunnen doen. Maar dat deed ze niet. Ze begon te bluffen dat ze een uitgewerkt Brexit-plan had en een uitgekiende onderhandelingsstrategie, en dat iedereen haar maar moest vertrouwen om de beste deal met Brussel te sluiten. Een deal die alle tegengestelde eisen van het Leave-kamp zou vervullen en tegelijk tegemoet zou komen aan de zorgen van Remain.
Hier ontpopte May’s Brexit-deal zich als een Fyrefraude.
Een plekje in de hel
Intussen zijn we zeven weken voor de Brexit-datum. Na lang onderhandelen kwam er eind vorig jaar een overeenkomst tussen May’s kabinet en Brussel, maar dat plan werd in meerdere instanties afgeschoten door het Britse parlement. Iets wat vooraf te voorzien was, maar wat May kennelijk trachtte te voorkomen door de stemming zo lang mogelijk uit te stellen – hopend dat tijdsdruk de bittere pil voor tegenstanders zou verzachten.
Dat is de ultieme vlucht naar voren.
Na haar historische nederlaag van 15 januari (432-202 tegen haar plan) deed May eerst een paar weken niks, alvorens het Lagerhuis haar dwong weer met Brussel te gaan praten over de Ierse kwestie. En ook nu hield ze vast aan haar strategie: niks veranderen, niks doen om in het parlement een meerderheid voor een compromis te vinden; alleen maar iedereen verzekeren dat haar plan het enige alternatief is – en veel mooie, maar vage woorden over commitment aan zowel Brexit als de Noord-Ierse vrede. En intussen de klok door laten lopen richting een alles-of-niets stemming.
Brexiteers blonken in het verleden al uit in bullshit – nu is hun vlucht naar voren richting een No Deal omgeslagen in oplichterij, omdat ze geen idee hebben hoe ze voorwaarts moeten gaan, maar dit glashard ontkennen. Ze blijven de Leave-stemmers bedienen met leugens (Nissan zal in Sunderland blijven, de Duitse automakers zullen Merkel tot een deal dwingen).
Afgelopen woensdag verzuchtte EU-president Tusk dat er wel een speciale plek in de hel moest zijn voor de mensen die Brexit hebben gepromoot zonder het begin van een plan hoe je het moest aanpakken. Natuurlijk maakte dat weer veel verontwaardiging los bij pro-Brexit politici.
In Dante’s inferno, waar Tusk naar verwees, is het echter vrij duidelijk waar May, Johnson, Farage, Davis en co te vinden zullen zijn: in de achtste cirkel van hel, de ‘kloven van het kwaad’, waar de bedriegers te vinden zijn. En dan weer de achtste kloof, die van de valse raadgevers. Daar zullen ze allemaal zitten, naast Donald Trump, Ja Rule en Billy McFarland. Gehuld in vlammen, net als Odysseus en Diomedes, die Dante er ontmoet.
Clothed in Fyre.
(Welke hellenkring is de straf voor slechte woordspelingen?)
Alarmsignalen
Hoe kunnen we onszelf beschermen tegen Fyrefraudes, met name tegen de politieke variant? We kunnen alert zijn op de signalen van een Ponzifraude, zoals omschreven door de Amerikaanse beurswaakhond, de Securities and Exchange Commission (SEC):
Hoge rendementen tegenover een laag of niet-bestaand risico. (“Brexit gaat ons miljarden opleveren en nieuwe handelsverdragen zullen heel gemakkelijk te sluiten zijn.”) Elke vorm van Brexit (of Nexit!) brengt hoge risico’s met zich mee, wees wantrouwig als iemand louter de zonnige zijde van een uittrede wil tonen.
Oncontroleerbare vergezichten. Als iemand voor een VK buiten de EU een duidelijk vergezicht biedt (bijvoorbeeld een positie als die van Noorwegen of Zwitserland) kun je jezelf op de hoogte stellen van de consequenties en een keuze maken die op informatie is gebaseerd. Wanneer iemand een vage utopie schetst weet je niet waar je aan toe zult zijn.
Ondeskundige ‘verkopers’. Wanneer iemand de gevolgen van Brexit beschrijft zonder verstand te hebben van economie, diplomatie, logistiek, farmacie, etc.: wees wantrouwig. Luister naar deskundigen om te horen wat de gevolgen zullen zijn.
Geheime of complexe strategieën. Laat mensen die voor een Brexit zijn hun strategieën uitgebreid, tot in details, toelichten. Vertrouw ze niet op hun blauwe ogen wanneer ze zeggen dat ze een slimme onderhandelingstactiek hebben. Wanneer je denkt: huh, dit klopt niet, of: hier ontbreekt informatie, investeer dan niet in het betreffende plan.
Uitblijvende resultaten. Wanneer de betaling van rendement (of de bouw van een festivalterrein) uitblijft; wanneer er maar geen schot zit in onderhandelingen en nieuwe handelsverdragen met partners binnen en buiten de EU niet in de eerste verte te ontwaren zijn: weet dat je waarschijnlijk voor de gek wordt gehouden!
En weet dat de Fyre-oplichters wellicht in de hel zullen komen voor wat ze je hebben aangesmeerd, maar dat jij zelf in een hel op aarde kunt belanden door hen te geloven. En dan is hun ondergang een schrale troost.
Geef een filosofisch gesprek cadeau!
